Osmanlı Yükseliş Dönemi – KPSS Ders Notu

KPSS Genel Tarih dersi kapsamında Osmanlı tarihi, kültür ve medeniyeti oldukça fazla yer kaplamaktadır. Bu bölümde Osmanlı Devleti Yükseliş Dönemini ele alacağız.

OSMANLI DEVLETİ YÜKSELİŞ DÖNEMİ (1453 – 1579)

II. MEHMET (1451 – 1481)

• Kayser unvanını kullandı.
• Mahlası Avni‘dir.
• Kırım alındı. (Karadeniz Türk gölü oldu)
• Venedik‘e ticari imtiyaz verildi.
• İlk kez altın para basıldı: Sultan-ı Sikke-i Hasene
• Topkapı, Rumeli Hisarı, Kilitbahir kalesi yapıldı.

NOT: Topkapı Sarayı, Bizans’tan kalmıştır. Osmanlı düzenleme yapmıştır. İlk ekleme Çinili Köşk’tür.

• Enderun mektebi ve Sahn-ı Seman Medresesi‘ni açtı. (Sahn-ı Seman Medresesi günümüzde İstanbul Üniversitesi olarak görev yapmaktadır)
• Divana Vezir-i Azam (Sadrazam) başkanlık etmeye başladı.
• İlk kanunname yapıldı: Kanunname-i Ali Osman (Hocası Karamani Mehmet Bey ile yazdı)
• Batlamyus haritası ilk kez tercüme edildi.
• Ali Kuşçu (Matematikçi) ve Bellini (Ressam)İstanbul’a getirildi.

NOT 2: Ali Kuşçu, Sahn-ı Seman Medresesi’nin ilk hocası.

• İlk kez portre yaptıran padişahtır. (Gül koklayan Fatih portresi Sinan Bey’e aittir)
• Ülke hükümdarın ve oğullarının malıdır anlayışı yerine ülke hükümdarın malıdır! anlayışını getirdi.

NOT 3: Kanunname-i Ali Osman bir anayasa değildir. Kanunname-i Ali Osman’a genel bakış şu şekildedir;

1. Cülus bahşişi kanunlaştı.
2. Sancak kanunlaştı.
3. Divanın başkanı sadrazam oldu.
4. Veraset sistemi değişti.
5. Müsadere kanunu geldi. (Müsadere devletin şahsın malına el koyması anlayışıdır. Bu kanun ilk kez Çandarlı ailesi için kullanılmıştır)

• II. Mehmet kuruluşun son, yükselişin ilk padişahıdır.
• Tetimme medreselerini kurmuştur. (Matematik)
• Fatih ilk deniz seferi olan İtalya (Otranto Seferi) seferinde yolculuk esnasında öldü.

NOT 4: Otranto, Avrupa’da fethedilen ilk yerdir.

İstanbul’un Fethi (1453)

Osmanlı’nın İstanbul’un Fethi için yaptığı hazırlıklar

• Karamanoğulları ile barış yapıldı.
• Rumelihisarı (Boğazkesen) yapıldı.
• 400 gemilik donanma hazırlandı.
• Macarlarla 3 yıllık anlaşma yapıldı.
• Eflak ve Sırbistan ile barış anlaşması yapıldı.
• Venedik ile ticari imtiyazlar aracılığıyla barış anlaşması yapıldı.
• Cihat ilan edildi.
• Projesini bizzat Fatih’in çizdiği dökümünü Urban Usta‘nın yaptığı Şahi Topları yapıldı.

Bizans’ın savunma için yaptığı hazırlıklar

• Haçlı dünyasından yardım istendi.
• Greysu (Rum ateşi) isimli yanıcı madde yapıldı.
• Haliç’e zincir çekildi.
• Ceneviz’den 2 kalyon istendi.
• Mora ve İspanya’dan asker alındı.
• Ayasasofya’da katolik ayin yapıldı. (İstanbul’da Latin külahı görmektense Osmanlı sarığı görmeyi tercih ederim sözü bu olaya istinaden söylenmiştir)

İstanbul’un Fethi’nin Sonuçları

• Rönesans başladı, skolastik düşünce sona erdi.
• Coğrafi keşiflere zemin hazırlandı.
• Feodalite sonra erdi.
• Hristiyan din birliği önlendi. (Ortodoksları himaye altına alma durumu)
• İstanbul başkent oldu.

Fatih’in Ege Siyaseti

• Midilli ve Eğriboz, Venedik’ten alındı.
• İmroz, Taşoz, Bozcaada, Semadirek ve Limni, Ceneviz’den alındı.

NOT 5: Fatih’in denizden kuşatıp alamadığı tek yer Rodos’tur. Karadan kuşatıp alamadığı tek yer ise Belgrad’dır.

Fatih’in Batı Siyaseti

• Sırbistan kesin olarak alındı.
• Mora Seferi: Adriyatik Ege ve Akdeniz ticaretine hükmedildi.
• Eflak Seferi: Eflak, Osmanlı’ya bağlandı.
• Bosna ve Hersek Seferi: Adriyatik denizine ilk kez kıyı açıldı.
• Arnavutluk’un ele geçirilmesi: Adriyatik denizindeki büyük kıyılar Osmanlı’ya geçti.
• Tüm Balkan toprakları alındı.

Osmanlı – Venedik Savaşı

1. 16 yıl sürdü.
2. Venedik’e kapitülasyon seviyesinde ticari imtiyaz verildi!
3. Venedik’in, İstanbul’da sürekli elçi bulundurmasına izin verildi. (Venedik elçilerine verilen isim, Balyos‘dur)
4. Venedik, gümrük vergisi vermeyecektir.

İtalya Seferi

1. Fatih’in son seferi ve Avrupa’daki ilk fetihtir.
2. Otranto Kalesi alındı. (Roma’nın fethine hazırlık amacı taşımaktadır)
3. Fatih’in ölümüyle İtalya seferi durdu ve geri çekildik.

Fatih’in Anadolu ve Karadeniz Siyaseti

• Amasra alındı. (Çeşm-i Cihan = Dünya’nın Gözü)
• Candaroğulları yıkıldı. (Siyasi birlik için atılan tek adım)
• İpekyolu’nun denetimi Osmanlı’ya geçti.
• Trabzon alındı. (Pontus Rum Devleti yıkıldı, Bizans’ın yeniden kurulma hayalleri sona erdi)

Otlukbeli Savaşı

1. Büyük Türk ve Küçük Türk’ün savaşı olarak anılır.
2. Osmanlı Devleti ve Akkoyunlu arasında geçmiştir.
3. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan kaçmıştır.

DİKKAT: Zayıflayan Akkoyunlu’yu Şah İsmail yakmıştır.

Fatih’in Güney Siyaseti

• Memlüklüler ile Hicaz Su Solları sorunu yaşanmıştır.

NOT 6: Fatih’i Balkanlarda yenen kişi Arnavut İskender’dir!

II. BAYEZİD (1481 – 1512)

• Lakabı Veli, Sofu (Çok naif biri olduğundan bu lakaplar verilmiştir)
• Karamanoğulları’na son verilmiştir. (2. ve son kez)
• Mora alındı.
• Kanunname-i Sultan-i Ber Muceb-i Örf-i Osman-i kanunnamesini yazdı.
• İspanya’da ki yahudi ve müslümanları İstanbul’a getirdi.
• Cem Sultan isyanı yaşandı. (Yükselişteki duraklama)

NOT: Cem Sultan İsyanı ile ilk kez bir iç mesele dış sorun haline geldi.

NOT 2: Cem Sultan’ın, Vatikan’ın eline geçmesiyle ilk kez vergi vermek zorunda kaldık.

• II. Bayezid darbe ile tahttan inen ilk padişahtır.

Ağaçayırı Savaşı

1. Memlüklülerle ilk savaşımızdır.
2. Osmanlı kazanmıştır fakat toprak alan taraf Memlüklüler olmuştur. (Çukurova bölgesi verildi)
3. Yavuz Selim bu duruma isyan etmiştir. Bu durum Trabzon sancağına gönderilmesine sebep olmuştur. (Sürgün sancağıdır)
4. Yavuz’un oğlu Süleyman (Kanuni) ise Kefe’ye sürgün edilmiştir. (Osmanlı toprağı dışındaki tek sancak)

• Lehistan’a ilk kez sefer düzenlendi: Kili ve Akkerman kaleleri alındı. (Kırım ile kara bağlantısı sağlandı)
• Avarız vergisi alındı. (İstanbul’da yaşanan depremden dolayı)
• Venedik ile ilk açık deniz savaşı yapıldı: Sapienza Deniz Savaşı (Mora alındı)
• Antalya – Tekeli yöresindeki Şah Kulu İsyanı zorlukla bastırıldı. (Anadolu’da çıkan ilk isyan)

NOT 3: Şii hareketini ciddiye almadığı için Şehzade Selim babasıyla aktif mücadeleye başladı.

NOT 4: Selim babasından habersiz Gürcistan’a 3 sefer yapmıştır. Kutayis Seferi sonunda Trabzon’a dönmek yerine direk Bursa’ya gelmiştir! (İsyana teşebbüs)

I. SELİM (1512 – 1520)

• 8 senede 80 senelik iş yapan padişahtır!
• Sakalsız padişahtır. (Kendini yeniçeri olarak gördüğünden sakal bırakmamıştır)
• Tek eşli padişahtır.
• Babasını tahttan indiren ilk padişahtır.
• Yeniçeri desteği ile tahta çıkan ilk padişahtır.
• İlk halifedir.
• Balkanlarda sancak alan ilk padişahtır. (Köstendi Sancağı)
• Çeşnici başı kullanmayan padişahtır.
• Yükseliş dönemindeki en geniş doğu sınırına ulaşıldı.
• İlk kez kutsal bölgeler alındı: Mekke, Medine ve Mısır.
• Anadolu siyasi birliği tam olarak sağlandı: Turnadağ Savaşı ile.
• Kutsal emanetler Osmanlı’ya geçti.
• Hadim-ül Haremeyn-i Şerif (Mekke ve Medine’nin Hizmetkarı) ve Zillullahi fi’l Arz (Allah’ın yeryüzündeki gölgesi) unvanlarını kullandı.
• Osmanlı ilk kez teokratik yapıya geçti.
• Şii nüfusunu saydırdı.
• Sarı başlıklı camii (Kubbet’üs-Sahra) Osmanlı’ya katıldı. (Mescid-i Aksa değil!)

NOT: Hazineyi en çok dolduran padişahtır. (“Benim altınla doldurduğum hazineyi, torunlarımdan her kim doldurabilirse kendi mührü ile mühürlesin, aksi halde Hazine-i Humayun benim mührümle mühürlensin.” Bu vasiyet tutuldu. O tarihten sonra gelen padişahların hiçbiri hazineyi dolduramadığından, hazinenin kapısı daima Yavuz’un mührüyle mühürlendi)

Çaldıran Savaşı (1514)

1. İran’ı yendi.
2. Doğu Anadolu Osmanlı hakimiyetine girdi.
3. Şii sorunu geçici olarak çözüldü.
4. İran’ın hazinesi ve önemli bilgiler İstanbul’a getirildi.

Turnadağ Savaşı (1515)

1. Dulkadiroğlu beyliğine son verildi.
2. Savaş, Dulkadiroğullarının İran seferine yardım etmedikleri ve kervanlara saldırdıkları için ve bunun yanı sıra Memlüklülerle iş birliği yaptığı için yapıldı.

NOT 2: Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları’na bağlıydı. Dulkadiroğulları yenilince Ramazanoğulları direk olarak Osmanlı’ya katıldı. Bu sebeple Osmanlı’ya en son katılan beylik Ramazanoğulları’dır.

Mercidabık Savaşı (1516)

1. Memlüklüleri yendi.
2. Suriye ve Filistin alındı.
3. Memlüklü Sultanı Kansu Gavri öldü.

Ridaniye Savaşı (1517)

1. Sina çölü 13 günde geçildi.
2. Memlüklüler yıkıldı.

Mısır Seferinin Sonuçları

1. Suriye, Filistin, Mısır ve Hicaz alındı.
2. Halifelik, Osmanlı’ya geçti.
3. Venediklilerin Kıbrıs için Memlüklülere ödediği vergi Osmanlı’ya geçti.
4. Doğu Akdeniz hakimiyeti güçlendi.
5. İslam birliği büyük ölçüde sağlandı.

I. SÜLEYMAN (KANUNİ – MUHTEŞEM) (1520 – 1566)

• Mahlası Muhibbi‘dir.
• Divan-ı Muhibbi eserini yazdı.
• En uzun süre tahtta kalan padişahtır. (46 yıl)

NOT: En uzun süre tahtta kalan Kanuni Sultan Süleyman, 2. en uzun süre kalan padişah IV. Mehmet (33 yıl), en uzun kalan 3. padişah Orhan Bey, 4. padişah ise Abdülhamid Han’dır.

En kısa süre tahtta kalan padişah ise V. Murat’tır (93 gün)

• Fransa’ya ilk kez kapitülasyon verdi. (Hristiyan birliğini bozmak amaçlı)
• Macaristan alındı.
• Akdeniz, Türk gölü oldu: Preveze Deniz Savaşı ile.
• İran’la ilk resmi antlaşma yapıldı: Amasya Antlaşması (1555)
• Osmanlı’ya zirve dönemini yaşatan padişahtır. (Bir devlet zirveyi görmüşse ardından gerileme başlıyor demektir)
• Kanuni lakabını ilk kez Boğdan Beyi Dimitri Cantemir kullanmıştır. Bu lakabı ölümünden sonra almıştır.
• Batıda; Macaristan ve Avusturya ile
• Doğuda; İran ile
• Denizlerde; Venedik, Papalık, Şarlken, Rodos ve Malta Şövalyeleri, İspanya ve Portekizlilerle savaştı.
• Belgrad ve Rodos‘u aldı (Fatih’in politikasını devam ettirdi, alamadığı yerleri aldı)
• Tittio’ya portresini yaptırdı. (Yine Fatih’in devamı niteliğinde bir olay)
• Dönemin Şeyhülislamı Ebu Suud Efendi ve ilk Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa divana katıldılar. (İlk kez)
• Yeniçeriye evlenme hakkı verdi. (Yeniçeriyi bozan ilk adımdır)
• Hazine ilk kez açık verdi.

NOT 2: Mimar Sinan, Matrakçı Nasuh, Sokullu, Ebu Suud Efendi, Damat İbrahim Paşa, Levn-i, Piri Reis, Barbaros Hayrettin Paşa bu dönemde yaşamıştır.

Mohaç Savaşı (1526)

1. En kısa süren savaştır (2 saat sürmüştür)
2. Kanuni’nin ilk seferidir.
3. Budapeşte alındı.
4. Macar tahtına müdahale etti (Jan Zapola’yı tahta geçirdi)

I. Viyana Kuşatması (1523)

1. Avusturya’ya gözdağı vermek amaçlı yapıldı.
2. İlk kez Türk Çanı uygulaması başladı.

Kuşatmanın kaldırılma sebepleri;

1. Hazırlıksız olunması ve büyük topların getirilmemesi.
2. Kış mevsiminin başlaması, yiyecek ve cephane azlığı.
3. Viyana surlarının çok sağlam olması.
4. Doğudaki Safavi baskısı.

Almanya Seferi (1533)

1. Budin alındı, Estergon’a kadar gelindi.
2. Osmanlı ordusunun karşısına kimse çıkamadı.
3. Avusturya barış istedi.

İstanbul Antlaşması (1533)

1. Damat İbrahim Paşa Antlaşması olarak da bilinir.
2. Osmanlı cihan devleti olmuştur.
3. Avusturya ile ilk resmi antlaşmadır.
4. Avusturya arşidükü (kralı), Osmanlı sadrazamına denk kabul edilmiştir.

Zigetvar Seferi (1566)

1. Kanuni’nin son seferidir.
2. Macaristan’a yapılmıştır.
3. Macaristan tamamen Osmanlı hakimiyetine girmiştir.
4. Kanuni bu seferde ölmüştür. İç organları Üzüm Tepesi’ne gömülmüştür.

Fransa’ya verilen kapitülasyonların sebepleri;

1. Avrupa’da hristiyan birliğini bozma.
2. Avrupa siyasetinde etkili olmak istenmesi.
3. Gümrük gelirlerini artırma isteği.
4. Fransa’yı Kutsal Roma Germen’e karşı güçlü tutma isteği.
5. Akdeniz ticaretini canlı tutma isteği.

Fransa’ya verilen kapitülasyonlar;

• Vergi
• Eğitim: Yabancı okullara izin verildi.
• Dini: Kilise açma izni verildi.
• Temsil: Elçi bulundurma izni verildi.
• Adli: Konsolosluk Mahkemeleri izni verildi.

I. İran Seferi (1534) (Irakeyn Seferi)

1. Tebriz’e kadar girildi.
2. Savaş yapılmadan Bağdat alındı.
3. Fuzili Bağdat Kasidesi eserini katıldı.
4. Matrakçı Nasuh ve Mimar Sinan’da bu sefere katılmıştır.

II. İran Seferi (1548)

1. Doğu Anadolu ve Azerbaycan alındı. (Orta Asya ile bağlantı kuruldu)

III. İran Seferi (1553)

1. Erivan, Nahcivan ve Karabağ alındı.
2. Basra’ya kadar girildi.
3. Amasya antlaşması yapıldı: İran, Erivan, Tebriz, Irak ve Doğu Anadolu’yu bıraktı.
4. İran sorunu çözüldü.
5. Mezhepler arası ilk barış anlaşması yapılmış oldu.
6. Osmanlı – İran arasındaki ilk antlaşmadır.

Hint deniz seferlerinin yapılma amaçları;

1. Ümit burnu ticaretinden pay almak.
2. Cihan devleti olarak boy göstermek.
3. Portekizlilerin Gücerat Sultanlığı’nı tehdit etmesi.

Hint deniz seferlerindeki başarısızlığın sebepleri;

1. Seferlere gereken önemin verilmemesi.
2. Donanmanın okyanus şartlarına uygun olmaması.
3. Portekizlilerin donanmasının çok güçlü olması.
4. Gücerat Sultanlığı’nın seferlere yardım etmemesi.

Hint Deniz Seferlerinin Sonuçları;

1. Yemen, Eritre, Sudan sahilleri, Habeşistan’ın bazı kısımları, Arap yarımadası ve Kızıldeniz hakimiyeti sağlandı.

• I. Hint Deniz Seferi: Hadım Süleyman Paşa
• II. Hint Deniz Seferi: Piri Reis (Başarısızlığı sonucu idam edildi)
• III. Hint Deniz Seferi: Murat Reis
• IV. Hint Deniz Seferi: Seydi Ali Reis (Portekizlileri yenmesine karşın çıkan fırtınaya yenilmiştir)

NOT 3: Kitabul Bahriye ve Dünya Haritası (Yavuz’a sunuldu), Piri Reis’in eserleridir.

Seydi Ali Reis ise Mirat-ül Memalik’i (Gezi Yazısı) ele aldı.

Akdeniz Seferleri

Rodos Deniz Seferleri

Cezayir Seferleri

1. Barbaros Hayrettin Paşa aldı.
2. Kaptan-ı Deryalığın merkezidir. (Daha sonra Gelibolu oldu)
3. Cezayir Osmanlı’nın ilk kaybettiği topraktır.

Preveze Deniz Savaşı

1. Akdeniz Türk Gölü oldu.
2. Denizlerdeki ilk Turan Taktiği burada uygulandı.
3. Fransa bu savaşa katılmadı (Kapitülasyonlar fayda gösterdi)
4. Barbaros Hayrettin Paşa yönetiminde yapılmıştır.

Trablusgarp Seferi

1. Trablusgarp Osmanlı’nın son kaybettiği topraktır.
2. Turgut Reis yönetiminde yapılmıştır.

Cerbe Seferi

1. 2. Preveze olarak da bilinir.
2. Tüm Kuzey Afrika toprakları alındı.
3. Turgut Reis yönetiminde yapılmıştır.

Malta Seferi

1. Denizlerde alınamayan tek yerdir.
2. Turgut Reis yönetiminde yapılmıştır.

NOT 3: Kanuni’nin denizlerde alamadığı tek yer Malta’dır. Karada kuşatıp alamadığı tek yer Viyana’dır.

NOT 4: Yavuz Sultan Selim 6.557.000 km2 toprak bırakırken, Kanuni Sultan Süleyman 14.893.000 km2 toprak bırakmıştır.

SOKULLU DÖNEMİ (1566 – 1595)

II. SELİM (1566 – 1574) – III. MURAD (1574 – 1595)

• II. Selim ve III. Murad dönemleri Sokullu Dönemi’ne dahildir.
• Sakız Adası 1655’da alınarak Batı Anadolu’da güvenlik tam olarak sağlandı.

Kıbrıs’ın Fethi (1571)

• Venediklilerin elindeki Kıbrıs, Doğu Akdeniz’deki güvenliğin tam olarak sağlanması ve Akdeniz ticaret gelirlerinin artırılması amacıyla fethedildi.

İnebahtı Deniz Savaşı (1571)

1. İlk kez donanmamız yakıldı!
2. Sokullu Mehmet’in meşhur “Siz bizim İnebahtı’da sakalımızı kesitiniz kesilen sakal daha gür çıkar fakat biz sizden Kıbrıs’ı alarak kolunuzu kestik. Kesilen kol bir daha çıkmaz.” bu savaşta söylenmiştir.

İngiltere’ye Kapitülasyonların Verilmesi

1. III. Murad döneminde İngiltere’ye, Fransa’ya verilen kapitülasyonlar verildi.
2. Amaç Akdeniz ticaretini canlandırmadır.
3. İngiliz kraliçesi III. Murad’a Ulu Hakan, Büyük Türk demiştir.

• III. Murad döneminde Ferhat Paşa Anlaşması ile (Meşaleler Savaşı) doğuda en geniş sınırlara ulaşıldı. (İran ile yapıldı)

NOT: Batıda en geniş sınırlara IV. Mehmet zamanında Bucaş Antlaşması ile ulaşıldı (1672).

SOKULLU MEHMET PAŞA’NIN PROJELERİ

Süveyş Kanalı Projesi (1568)

• Akdeniz ve Kızıldeniz arasında bir kanal açmayı hedefledi.
• Yapılamadı (Çok sonra yapıldı)

Don-Volga Kanal Projesi (1569)

• Karadeniz’e dökülen Don, Hazar’a dökülen Volga nehirlerini birleştirmek istedi.
• Yapılamadı (Çok sonra yapıldı)
• Ayrıca bu proje ile Şii Sorununu çözmeye çalıştı.

Karadeniz – Marmara Kanal Projesi (1591)

• Topkapı Sarayı’nın güvenliğini sağlamak için yapılmak istendi.
• Yapılamadı.