Rehberlik Türleri ders notuna Problem Alanlarına Göre Rehberlik konusu ile devam ediyoruz.

PROBLEM ALANLARINA GÖRE REHBERLİK

A) Eğitsel (Akademik) Rehberlik

Çocuğun eğitsel gelişim alanında, bireye belli yeterlilikleri kazandırmak, öğrenmeyi kolaylaştırmak, karşılaştığı güçlükleri gidermesine yardımcı olmak ve böylece uygun ve etkin bir öğrenme ortamı oluşturmaya denir.

Eğitsel Rehberliğin Amaçları

• Okula ve okulun bulunduğu çevreye uyum sağlamak
• Üstün yetenekli öğrencileri belirleme ve ilgi alanlarına yönlendirmek.
• Etkin ders çalışma becerileri kazandırmak.
• Başarıyı engelleyen etkenleri azaltmak, yok etmek.
• Bireyin ilgi, yetenek, eğilim ve özelliklerine uygun eğitsel ortam hazırlamak
• Okuma yazma güçlüğü, ders ve alan seçiminde çalışmalar yapmak.
• Okul yaşamı ve meslek arasındaki ilişkiyi sağlamak
• Eğitsel kol ve etkinlikleri düzenleyip uygulamaya geçirmek.
• Eğitsel yönlendirme ve alan seçimi.
• Verimli ders çalışma yöntemleri.
• Öğrenme güçlüğü çeken öğrencilerin belirlenmesi.
• Okulun ilk yıllarında olumlu tutumlar geliştirmek.
• İlgi ve yetenekleri geliştirmek
• Eğitsel gelişimin görevlerini başarmak
• Sürekliliği sağlamak.
• Sınav kaygıları üzerinde çalışmalar yapmak.

Eğitsel rehberlik:

• Tüm öğrencilere yönelik olmalıdır.
• Gruplar halinde sunulmalıdır.
• Takım çalışması yapılmalıdır(danışman, öğretmen, müdür)
• Planlı ve sistemli olmalıdır. İzleme ve değerlendirme yapılmalıdır.
• Her öğrenim düzeyinde sunulmalıdır.

Sınav Kaygısının Belirtileri

1. Şiddetli huzursuzluk.
2. Ders çalışırken dikkati toplayamama
3. Kalp atışının hızlanması
4. Solunum sıklaşması, kesik nefes almak veya farkında olmadan nefesi tutma.
5. Konu tekrarında zihin bunalması
6. Öğrenilen bilgilerin karıştığına inanma.
7. Zamanın hızlı geçtiğine inanma ve buna bağlı panik yaşama.
8. Bir konuyu tam anlamadan başka bir konuya geçme isteği.
9. Arkadaşlarının sınava daha iyi hazırlandığı ve onların daha başarılı olacağına inanmak

B) Kişisel – Sosyal Rehberlik

• Bireylerin kendileri ile ilgili problemlerinin çözümü için yapılan yardımlardır.
• Eğitim sürecinde öğrencilerin “kişisel – sosyal” gelişim ihtiyaçlarını karşılamak ve böylece onların kişisel gelişim ve uyumlarına yardımcı olmak amacıyla yürütülecek rehberlik hizmetlerine denir.

Kişisel / Sosyal Rehberliğin Amaçları

• Bireyin beden sağlığı ile ilgili problemler.
• Sosyal ilişkiler ile ilgili problemler.
• Korku ve kaygılar ile ilgili problemler
• Kendine güvenme ile bağlantılı heyecan problemleri.
• Cinsiyet, aşk, evlenme ile ilgili problemler.
• Ahlak kuralları, din kuralları ve ideallerle ilgili problemler.
• Ekonomik durumla ilgili problemler.
• Atılganlık becerilerini geliştirmek
• İletişim becerilerini geliştirmek.
• Sorun çözme becerilerinin geliştirmek.
• Çatışma çözme becerilerini geliştirmek.
• Öfkeyle baş etme becerilerini geliştirmek.
• Kaygıyla baş etme becerilerini geliştirmek.
• Karar verme becerilerini geliştirmek.
• Özsaygı geliştirmek.
• Özgüven becerilerini geliştirmek
• Sorumluluk ve görev bilinci geliştirmek
• Oto kontrol becerilerini geliştirmek

Sosyal Beceriler: Bireyin başkaları ile iletişim kurabilmesi için yapılan davranışlardır.

Sosyal yeterlilik, bir kişinin sosyal ilişkileri yürütebilmesinde gerekli becerilerin kazanılıp kazanılmadığını ifade eder. Sosyal beceriler davranış şeklinde ortaya çıkan, kişiler arasında gelişir. Çevredeki kişilerin beğenisine sunulan davranışlardır. Tekrarlanabildiği için iletişim ve etkileşimi sürdürmeye yöneliktir.

NOT: Öğretmenler, sosyal fobi ve sosyal anksiyete gibi konularda uzmanların yardımına başvurmalıdırlar. Sosyal anksiyete, kişilerin sosyal durumlara girmekten duydukları kaygıyı ve bunun sonucunda davranışlarında meydana gelen aksaklıkları ifade eder. Daha ileri boyutu sosyal fobi olarak nitelendirilir.

Sosyal anksiyete ve sosyal fobi davranış bozuklukları sınıflaması içerisinde yer alır.

Bireylerin sosyal becerilerini geliştirme hedefi, aynı zamanda onların duygusal zekalarını (EQ) geliştirmeye yöneliktir.

NOT: Öğretmenler, sosyal fobi ve sosyal anksiyete gibi konularda uzmanların yardımına başvurmalıdırlar.

C) Mesleki Rehberlik

• Ülkelerin kalkınmasında bireye, üretken ve gelişmeye açık nitelikleri kazandırmayı amaçlayan çağdaş eğitim anlayışı, bireyin potansiyelini maksimum düzeyde ortaya koyabileceği en uygun mesleği seçmesine önem verir.
• Eğitim sürecinde bireyde bu alanda yapılan hizmetler mesleki rehberlik kapsamındadır.
• Gençlerin çeşitli meslekleri tanımaları ve kendi özelliklerine uygun olan meslekleri seçmeleri, seçtikleri mesleklere hazırlanmaları ve mesleki yönden gelişmeleri amacıyla yapılan yardım hizmetleridir.

Mesleki yardım hizmetleri şu üç aşamada gerçekleştirilir.

1. Bireyi tanımak.

2. Meslek alanlarını tanımak.

3. Bireysel özellikler ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasında bağlantı kurarak kendine uygun bir mesleği seçmesine yardım etmek.

Meslek Seçiminin Önemi

• Bir meslek “iş” sahibi olmak.
• Gelecek kaygısı çekmemek için kazanç sağlamak.
• Gizil güçleri geliştirmek.
• Psikolojik doyum sağlamak.
• Sosyal ihtiyacı karşılamak.

Mesleki Rehberliğin Amaçları

• Mesleklerin işlevleri, nitelikleri, sorumlulukları ve sağladığı olanaklar hakkında gerçekçi bilgi edinmeye yardım etmek.
• Yetenek ve becerileri keşfederek mesleğin gerekleri ile bağlantı kurmak.
• Yetenek ve ilgilerin toplumsal ve bireysel yönden değerlendirilmesine yardım etmek.
• Planladığı işin değerini kavramaya ve çalışmaya karşı doğru bir tutum geliştirmesine yardım etmek.
• İş, meslek ve faaliyetler hakkında bilgi edinmeyi sağlamak.
• Mesleklere eleştirel gözle bakmaya yardım etmek.
• Karşılaşılan problemlerde meslek danışmanına başvurması yönünde kişilere güven vermek.
• Mesleğe uygun hazırlık ve eğitim planlamasına yardım etmek.
• İş ortamını ve ortam içindeki yerini anlamasına ve grubun bir üyesi olmasına yardım etmek.
• Başarının çaba ile elde edildiğini ve iş doyumunun, işi bilinçli ve yeterli düzeyde yapmaktan doğduğunu anlamasına yardım etmek.
• Bireyin mesleki gelişim sürecini ve mesleki kararını etkileyen sınırlandıran etmenlerin farkına varılmasına yardım etmek.
• Bireyin mesleki olgunluk düzeyini arttırmak

Mesleki Olgunluk: Gelişim dönemine göre bireylerin meslekler hakkında bilgi sahibi olmasıdır. Bireyin yaşına uygun karar vermeye ve mesleki gelişim görevleri ile baş etmeye hazır olmasıdır. Meslek gelişimi çeşitli evrelere ayrılır ve her evrenin gelişim görevleri vardır. Bu görevleri başarı ile tamamlayan birey mesleki olgunluk kazanmış sayılır ve bu yüzden doğru akılcı seçim yapabilmeye hazır hale gelir.

Mesleki Yeterlilik: Meslek Standardı, bir mesleğin gereklerinin kabul edilebilir standartlarda yerine getirilebilmesi için ihtiyaç duyulan asgari bilgi, beceri, tutum ve davranışları gösteren normlardır.

Mesleki Rehberlikle İlgili Yanlış Anlayışlar

1. Bireyler mesleklerini olabildiğince erken yaşlarda belirlemelidir.
2. Öğrenciler, ileride iş bulabilecekleri, ekonomik olanakları iyi olan, sosyal statüsü yüksek mesleklere yöneltilmelidir.
3. Öğrenciler cinsiyet rollerine uygun mesleklere yönlendirmelidir.
4. Mesleki rehberlik yardımı, yalnızca mesleki karar aşamasındaki bireylere yönelik olarak verilmelidir.
5. Öğrenciler anne babalarının ya da öğretmenlerinin belirlediği mesleklere yöneltilmelidir.
6. Her birey eğer çaba gösterirse her mesleğin gereklerinin layıkıyla yerine getirebilir.
7. Bireylerin yapabileceği tek meslek vardır.

NOT: Mesleki danışmayı, rehberlik uzmanı yapar. Ancak mesleki yönlendirmede uzman şart değildir.

“Mesleğe Yöneltme” – “Mesleki Danışma” Karşılaştırılması

Mesleki rehberlik kapsamında “yöneltme”; bireylerin türlü “meslekleri tanımaları” ve “kendi kişisel özelliklerini” tanımaları ve bu bilgilerin ışığında kendilerine uygun olan meslekleri seçmeleri sürecidir.

Mesleki “psikolojik danışma” ise; bireylerin meslek seçimi ile ilgili gerçekçi algı ve beklentileri yoksa bireye yönelik gerçekleştirilen bireysel ya da grupla psikolojik danışma hizmetleridir.

Mesleki Gelişim Süreci

1. Uyanış ve Farkında Olma (5 – 12 yaş)

• Okul öncesi ve ilköğretim dönemini kapsar.
• Çeşitli mesleklerin varlığını görmeye ve anlamaya başlar.
• İlkokulun son yıllarında çocuk kendisiyle diğer insanlar arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri görmeye çalışır.

2. Meslekleri keşfetme ve Araştırma (12 – 15 yaş)

• İlköğretimin ikinci kademesini kapsar.
• Mesleklerin benzer ve farklı yönleri üzerinde bilgi sahibi olmaya ve yeni yönleri ile keşfetmeye çalışır.
• İş arama yollarının öğrenilmeye başlandığı basamaktır.
• Deneme dönemidir.

3. Karar Verme (15 – 18 yaş)

• Lise yıllarını kapsar.
• İdealler eyleme dönüşür.
• Mesleğe ulaşmak için son planlar yapılır.
• Mesleğe götürecek yüksek öğretime yönlendirilir.
• Mesleki rehberliğin en yoğun olduğu dönemdir.

4. Hazırlık (18 – 23 yaş)

• Yüksek öğretim dönemini kapsar.
• Seçilen alan ve okullarda yapılan etkinliklerle mesleğe hazırlanmaya başlanılır.
• İş arama yollarının en yoğun olduğu aşamadır.

5. İşe Yerleştirme (23 yaş ve sonrası)

• Yüksek öğretim sonrası dönemdir.
• İşe girip çalışılan dönemi kapsar.
• Üretme dönemidir.

Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler

Yetenekler; öğrenme gücü, belli bir eğitimden yararlanabilme gücü olarak tanımlanabilir. Kalıtımla getirilen gizil güçlerin, eğitim ve çevre etkisiyle geliştirilmiş kısmını ifade eder. Yapılan işlerin karmaşıklık düzeyi arttıkça gerektirdiği yetenek düzeyi de artar. Bu yüzden öğrencilerin yeteneklerinin test edilmesi gerekir. Yaş arttıkça yetenekler bağımsızlaşır.

İlgiler; bireyler yapılan herhangi bir işten doyum sağlamak için onu en aktif şeklide yapmak isterler. Kişi ilgi duyduğu mesleğe yönelirse doyum oranı artar ve böylece mutlu ve başarılı olur. Bu yüzden kişiler ilgi duydukları alanlara yönlendirilmelidirler. Yaş arttıkça ilgiler bağımsızlaşır.

Mesleki Değer; İnsan davranışlarının amacı; birtakım ihtiyaçları karşılamaktır. Mesleki faaliyetlerin sonunda beklenen doyum meslek değeri olarak adlandırılır. Mesleğimden ne bekliyorum? Sorusuna çok para kazanmak, sevdiğim için yapmak, statü kazanmak vb. cevaplar mesleki değerle alakalıdır. Kazanç, değişiklik, yarışma, bağımsızlık, kolay iş bulabilme, isim yapma bazı mesleki değerlerdir.

MESLEKİ GELİŞİM KURAMLARI

1. Ginzberg Ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı

• Meslek seçimini gelişimsel süreç olarak ele alarak dönemlere ayırmaktadır.
• Belli bir zaman döneminde yapılmaz.
• Seçim süreci daimi bir uzlaşmayı gerektirir.
• Birey ,mesleğine bir anda verilen gelişigüzel bir karar veremez. Büyük ölçüde geri dönülemez bir süreçtir.

2. Özellik – Faktör Kuramı

• Her bireyin kendine has özellikleri vardır.
• Bu kuram bireyi ayrıntılı inceleyerek ölçme araçlarını etkin kullanarak bireylerin özelliklerini saptar.
• Mesleklerde kapsadıkları iş etkinliklerine bağlı nitelikleri gerektirir. Buna göre uygun meslek seçimi, bu iki grubun en iyi şekilde eşleştirilmesine bağlıdır.
• Danışmanın görevi bireyi bilimsel yöntemlerle incelemek zayıf ve güçlü yönlerini belirleyerek başarılı olabileceği alanları kendisine göstermektir.
• Her birey kendi kapasitesini ortaya koyma gücüne ve isteğine sahiptir.
• Uygun çivileri uygun deliklere yerleştirmek gerekir diyerek meslek seçimini ifade etmeye çalışmıştır.

3. Süper’in Öz-Benlik Kuramı

• Mesleki gelişim daimi bir süreç, meslek seçimi ise bir sentez yapma işidir. Bu da öğrenme ile yakından ilgilidir.
• Bireylerin meslek seçimlerinde, ilgileri yetenekleri ve benlik tasarımları önemli bir yer tutar.
• Mesleki gelişim, birey ile çevre arasındaki sıkı ilişkinin ürünüdür.
• Çocuk kendisine sunulan modelleri kendi fikirleri doğrultusunda sentezleyerek mesleğe yönelir.
• ARAŞTIRMA VE YERLEŞME GERİ DÖNME ŞANSIMIZIN OLDUĞU AŞAMALARDIR.

4. Psikoanalitik Kuram

• Bireylerin mesleki gelişimleri ile ilgili ilk görüşler bu kuram tarafından ortaya atılmıştır.
• Bireylerin mesleki gelişimi, onların psiko- sosyal gelişimleriyle paralellik gösterir.
• Bu nedenle meslek seçiminde kişiliği ön plana çıkarmıştır. Meslek bilinç dışı dürtülerin yönlendirmesiyle şekillenir.

5. Roe’nun İhtiyaç Kuramı

• Mesleki gelişim, çocukluk yıllarında oluşan ilgi, ihtiyaç ve bu ihtiyaçların nasıl karşılanacağı temeline dayanır.
• Çocuğun aile ilişkileri, ilgi ve ihtiyaçları, bunların gelişme ve doyum düzeyleri meslek seçiminde etkilidir.
• Aşırı koruyucu, ilgisiz ve demokratik anne baba tutumları meslek seçimini etkiler.
• Birey ne kadar ihtiyaç duyarsa, o derecede başarıya güdülenir.
• Doyurulmamış ihtiyaçlar farkında olmaksızın meslek seçiminde önemli rol oynar.
• Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine uygun olarak oluşturulmuştur.

Meslekleri; insanlarla (duygu yönü ağır basan işler) veya insan olmayanlarla( mekanik-teknik yönü ağır basan işler) ilgilenenler olarak ikiye ayıran Roe bireylerin bu alanlardan birisine yönelmesini gerisinde çocukluk yaşantılarındaki doyumların ya da doyumsuzlukların rol oynadığını ileri sürmektedir.

6. Holland’ın Kişilik Kuramı

• Meslek seçimi kişiliğin iş dünyasında ifade bulan yansımasıdır.
• İnsanlarda altı kişilik tipi vardır ve bunlara uygun meslekler seçilir.
• Bir insan başka bir tipe yakın olabilir bu yüzden farklı kişilik örüntüleri ortaya çıkabileceğini söyler.
• Her tip kalıtım, ilgi, öz kavramı, değerler, etkinlikler akran çevresi, gibi özelliklerin etkileşimi neticesinde oluşur.
• Altı kişilik tipinden bahseder.