KPSSTarih

1. Dünya Savaşı – KPSS Ders Notu

İnkılap Tarihi KPSS ders notlarına 1. Dünya Savaşı ile devam ediyoruz. Konu içerisinde savaşın bloklarına, cephelere, savaşın nedenlerine, sonuçlarına, savaş sonunda yapılan anlaşmalara, İzmir’in İşgaline değineceğiz.

1. DÜNYA SAVAŞI (1914 – 1918)

1. Dünya Savaşı’nın Nedenleri

1. Dünya Savaşı’nın Genel Nedenleri

  • Fransız İhtilali sonucu ortaya çıkana milliyetçilik akımı.
  • Militarizm (Silahlanma yarışı)
  • Sanayi İnkılabı (Ham madde ve pazar arayışı)

1. Dünya Savaşı’nın Özel Nedenleri

  • Rusların, Balkanlarda ki Panslavizm politikası
  • Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini tamamlaması (Avrupa’nın bu durumdan rahatsız olması)
  • Almanların, Pangermenizm politikasının Rusların Panslavizm politikası ile çakışması
  • Fransa’nın Almanlara kaybettiği kömür yataklarını geri almak istemesi (1871 Sedan Savaşı – Alsas Loren Bölgesi)
  • Avusturya – Macaristan’ın İtalya ve Sırbistan’la yaşadığı sınır çatışması
  • Avrupa hanedan aileleri arasındaki çekişme
Üçlü İttifak Bloğu (Bağlaşma Bloğu)Üçlü İtilaf Bloğu (Antlaşma Bloğu)
  • Almanya
  • Avusturya – Macaristan
  • İtalya (Sonradan İtilaf Bloğu’na geçti)
  • Osmanlı (Savaşa sonradan katıldı)
  • Bulgaristan (Savaşa sonradan katıldı)
  • İngiltere
  • Fransa
  • Çarlık Rusya
  • İtalya (Sonradan bu bloğa geçti)
  • ABD, Yunanistan, Japonya + 32 Devlet (Sonradan savaşa katıldı)

Not: Savaşa en son katılan devlet Yunanistan!

Osmanlı’nın 1. Dünya Savaşı’na Girmesinin Sonuçları

  • Cihat ilan edildi!
  • Yeni cepheler açıldı, savaş alanı genişledi.
  • Osmanlı toprakları gizli antlaşmalarla paylaşıldı.
  • Osmanlı kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdı. (Bu duruma en çok Almanya tepki gösteri)
  • Mebusan Meclisi kapatıldı. (V. Mehmet Reşat)

1. Dünya Savaşı’nda Cepheler

Taarruz Cepheleri: Kafkas (Doğu) – Kanal (Süveyş – Başarısız olduk)

Savunma Cepheleri: Çanakkale – Irak – Suriye – Filistin – Hicaz – Yemen

Yardım Cepheleri: Galiçya  (Avusturya-Macaristan)Makedonya (Bulgaristan)Romanya (Bulgaristan)

Şifremiz: YArdım.

Taarruz Cepheleri

1. Kafkas (Doğu) Cephesi

  • İlk açılan cephedir.
  • Almanların isteği ile açıldı.
  • İttihatçıların, Turancılık düşüncesi hakimdi.
  • Kars, Ardahan ve Batum’u geri alma düşüncesi vardı.
  • Enver Paşa idaresinde ki 90.000 asker donarak şehit oldu. (Sarıkamış)
  • Rus ordusu Van, Erzurum, Erzincan, Bitlis, Muş ve Trabzon’u ele geçirdi.
  • M. Kemal, Çanakkale cephesinden sonra hemen buraya geldi. Çapakçur Savaşı ile Muş ve Bitlis’i geri aldı.

Not: Kafkas Cephesi, M. Kemal’in 2. cephesidir, başarısından ötürü General yani Paşa oldu.

2. Kanal Cephesi (Mısır – Süveyş)

  • Bahriye Nazırı Cemal Paşa komutasındadır.
  • Mısır’ı geri alma düşüncesi vardır.
  • Ümmetçilik düşünce akımı burada son bulmuştur.
  • Mısır Valisi Mac-Mahon ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle anlaştı.

Savunma Cepheleri

Çanakkale Cephesi

  • İlk kapanan cephedir.
  • İtilaf devletlerinin Osmanlı’yı savaş dışı bırakma düşüncesi vardır.
  • İtilaf devletlerinin boğazları alıp Rusya’ya yardım gönderme isteği vardır.
  • Çanakkale deniz ve kara savaşlarına şahit olmuştur.

Not: Deniz savaşında komutan Limon Van Sander’dir. 18 Mart Kahramanı; Cevat Çobanlı‘dır.

Kara savaşında ise Albay M. Kemal vardır. (19. Tümen Komutanı Miralay). Savaşın kara kısmında Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu, Seddülbahir, Kilitbahir, Kireçtepe’de zaferler alınmıştır.

Not: M. Kemal’in “Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum!” sözü Conkbayırı’nda 57. Alaya söylenmiştir.

  • Bulgaristan, savaşa bu zaferden sonra girmiştir.
  • Milli mücadele ruhu doğmuştur.
  • Savaşı 2 yıl uzatmıştır.
  • Çok sayıda subay ve yedek subay şehit olmuştur. Bu durum Cumhuriyet’in ilk yıllarında eğitilmiş insan açığı oluşturmuştur.

Irak Cephesi

  • Kut-el Amare bu cephededir.
  • İngilizler, Ruslara kafkaslardan yardım etmeyi planlamıştır.

Suriye – Filistin Cephesi

  • Kanal Cephesi’nin devamı kabul edilir.
  • Yıldırım Orduları 7. Ordu Komutanı M. Kemal, İngilizleri Halep’in kuzeyinde durdurdu. Bu durum Misak-ı Milli’nin Suriye sınırına etki etti.
  • Savaşılan son cephedir.

Hicaz – Yemen Cephesi

  • Kutsal yerleri korumak için İngilizlere karşı mücadele edilmiştir.
  • Hicaz Emiri Şerif Hüseyin düşmanla iş birliği yapmıştır.
  • Bu cephe I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar açık kalmıştır.

Yardım Cepheleri

Galiçya – Romanya – Makedonya Cepheleri

  • Osmanlı toprakları dışındaki cephelerdir.
  • Çok fazla başarı sağlanamamıştır.

Notlar:

M. Kemal 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas, Çanakkale, Suriye-Filistin cephelerinde savaşmıştır.

Çarlık Rusya’da çıkan Bolşevik İhtilaliÇarlık Rusya’yı yıkmış yerine Sovyet Rusya kurulmuştur. Bu durumun etkisiyle Brest Litowsk Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla; Kars, Ardahan ve Batum geri alınmıştır.

Savaşı kaybettiğimiz halde toprak aldığımız tek cephe Kafkas Cephesidir.

İtilaflar, Sovyet Rusya’yı tanımadıklarını ve antlaşmayı kabul etmediklerini söylemişlerdir.

Osmanlı Devletini Paylaşmak İçin Yapılan Gizli Antlaşmalar

İstanbul (Boğazlar) Antlaşması (1915)

  • İngiltere – Rusya ve Fransa arasındadır.
  • Boğazlar ve İstanbul, Rusya’ya bırakılmıştır.
  • Rusya’da, İngiltere ve Fransa’nın Anadolu ve Orta Doğu’da ki çıkarlarını kabul etti.

Londra Antlaşması (26 Nisan 1915)

  • İngiltere – Fransa – Rusya ve İtalya arasındadır.
  • Antalya, 12 ada ve Trablusgarp, İtalya’ya verildi.
  • Bu antlaşma ile İtalya İtilaf Bloğuna girdi.

Sykes-Picot Antlaşması (26 Nisan 1916)

  • İngiltere – Fransa arasında yapılmıştır. (Sonradan Rusya’da katıldı)
  • İngiltere => Hafya, Akka ve Irak bölgesini,
  • Fransa => Çukurova, Suriye, Lübnan, Musul, Kerkük ve Elazığ bölgesini alacaktı.

Not: 1916’da yapılan Petrograd Protokolü ile Rusya’ya Boğazlar, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz verildi.

Mac-Mahon Antlaşması (1916)

  • Mısır Valisi Mac-Mahon ve Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasındadır.
  • İngilizler, Orta Doğu petrollerinin tek bir siyasi gücün elinde olmasını istedi. Günümüz Orta Doğu sorunu başladı!

Notlar:

Bolşevikler gizli antlaşmaları Dünya’ya duyurdu. Uygulanmaları zorlaştı.

ABD ve Yunanistan’ın savaşa girmesi ve Türk halkının silahlı mücadeleye girmesi, bu antlaşmaların uygulanmasını imkansızlaştırdı.

Rusya’nın çekilmesinden sonra paylaşım alanları değişti. Osmanlı ile barış antlaşması yapılması bu yüzden gecikti.

Gizli antlaşmalara en büyük tepki Wilson İlkeleri ile geldi. (Mondros’ta bu antlaşmalar uygulanmak istendi)

Gizli antlaşmaların olmadığı halde toprak alan devlet Yunanistan olmuştur. (İtalya’ya vadedilen topraklar verildi)

1. Dünya Savaşı’nın Sona Ermesi

  • ABD’nin savaşa girmesi savaşın kaderini değiştirdi ve itilaf devletleri kazandı.
  • İlk çekilen ittifak devleti Bulgaristan oldu. (Selanik Ateşkesi)
  • Osmanlı ile Mondros Ateşkesi imzalandı.
  • Avusturya-Macaristan ile Willaguiste Ateşkesi imzalandı.
  • Almanya ile Rethandes Ateşkesi imzalandı.
  • Savaşı itilafların kazanmasının bir nedeni de; İngilizlerin denizlere hakim olup, Almanya’nın kara devleti olmasıdır.

Wilson İlkeleri

  • ABD Başkanı Wilson yayınladı.
  • Her millet kendi geleceğini kendi belirleyecek (Self Determination) yani; Toprak alma ve savaş tazminatı ve sömürgecilik olmayacak. (Buna karşın başka isimler altında bu durumlar devam etti; Savaş tazminatı: Onarım Bedeli, Sömürgecilik: Manda ve Himaye oldu)
  • Gizli antlaşmalar ve silahlanma olmayacak.
  • Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak.
  • Boğazlar, bütün ticaret gemilerine açık kalacak. (12. madde)
  • Osmanlı içindeki azınlıklar kendi geleceklerine kendileri karar verecek. Ermeniler, Rumlar ve Araplar devlet kurma hazırlıklarına başladı.
  • Polonya kurulacak.
  • İtalya sınırları uluslararası esasa göre düzenlenecek.

Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)

  • Konferansın yapılma sebebi yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit etmekdir.
  • İngiltere – Fransa – Japonya ve Yunanistan konferansın baskın devletleridir. Bu konferansta istediğini alamayan itilaf devletleri İtalya ve ABD’dir.
  • Cemiyet-i Akvam kuruldu.
  • İtalyanlara verilecek topraklar, Yunanlara verildi. (Güçlü bir İtalya’nın oluşmasını istemiyorlardı. Bu durum itilaf devletleri arasındaki ilk görüş ayrılığıdır!)
  • Yunan Başbakanı Venizelos ve Ermeni Patriği Zaven Efendi sunduğu sahte belgelerle Doğu Anadolu’da ABD mandasında bir Ermeni Devleti kurulması kararı aldırdı. (Hrisantos Raporu)
  • Hrisantos Raporu karşısında ABD’li General Harbord başkanlığında bir heyet Doğu Anadolu’ya gönderildi. Bu bölgede hiçbir yerde Ermenilerin çoğunlukta olmadığı ortaya çıktı.
  • Boğazlar uluslararası bir komisyona, Antep, Urfa, Maraş Fransa’ya bırakıldı.
  • Manda ve himaye fikri ilk kez burada ortaya çıktı!

1. Dünya Savaşı Sonrası Yapılan Barış Antlaşmaları

  • Sevr dışındaki tüm antlaşmaların esasları Paris Barış Konferansı’nda belirlenmiştir!

Versay (Versailles) Barış Antlaşması (28 Haziran 1919)

  • İtilaf devletleri ve Almanya arasında imzalandı.
  • Belçika, Polonya, Litvanya ve Çekoslovakya’ya toprak verildi.
  • Alman sömürgeleri paylaşıldı.
  • Mecburi askerlik kaldırıldı, ordu sayısı düşürüldü.
  • Ekonomik kısıtlamalar getirildi.

Not: Bu antlaşmanın ağırlığı 2. Dünya Savaşı’na zemin hazırladı!

Saint Germain Barış Antlaşması (10 Eylül 1919)

  • Avusturya ve Macaristan birbirinden ayrıldı.
  • Çekoslovakya, Macaristan ve Yugoslavya’nın bağımsızlıkları Avusturya tarafından tanındı.

Neuilly (Nöyyi) Barış Antlaşması (27 Kasım 1919)

  • İtilaflar ve Bulgaristan arasında imzalandı.
  • Bulgaristan bazı topraklarını Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya’ya bıraktı. Ege Denizi ile bağlantısı kesildi.

Trianon Barış Antlaşması (4 Haziran 1920)

  • İtilaflar ve Macaristan arasında imzalandı.
  • Macaristan, topraklarının büyük bir kısmını Çekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya’ya bıraktı.

1. Dünya Savaşı Barış Antlaşmalarının Genel Özellikleri

  • Toprakları böl
  • Orduları dağıt
  • Ekonomiyi çökert
  • Sınırları daralt

1. Dünya Savaşı’nın Sonuçları

  • Milli devletler kuruldu.
  • Milletler Cemiyeti kuruldu.
  • Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya yıkıldı.
  • Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, SSCB (Sovyetler Birliği), Ukrayna, Letonya, Litvanya, Polonya, Estonya, Türkiye kuruldu.

1. Dünya Savaşı’nda Devletlerin Rolleri

Almanya

  • Savaşı başlatan devlet
  • Bloklaşmayı başlatan devlet
  • Savaşı Avrupa’ya yayan devlet

Sırbistan

  • En çok el değiştiren devlet (Savaş en çok burada oldu)

Avusturya-Macaristan

  • Almanya ile savaşı başlatan devlet

İngiltere

  • Savaştan en kârlı çıkan 1. devlet

Fransa

  • Savaştan en kârlı çıkan 2. devlet

ABD

  • Savaşın kaderini değiştiren devlet
  • En zengin olan 1. devlet

Japonya

  • Savaştan ilk çekilen devlet (Hedeflerine ulaşan ilk devlet)
  • En zengin olan 2. devlet

İtalya

  • Savaş sırasında saf değiştiren devlet

Bulgaristan

  • Savaştan ilk çekilen ittifak devleti
  • Herkesin yanında istediği devlet

Yunanistan

  • Savaşa en son katılan devlet

Osmanlı ve Çarlık Rusya

  • Rejim değişikliği olan devletler.
  • Savaşı uzatan ve Orta Doğu’ya yayan devletler.
  • Gizli antlaşmalara sebep olan devletler.

Not: Savaştan resmi olarak çekilen ilk devlet Rusya’dır!

Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

Osmanlı Devleti adına Ahmet İzzet Paşa Hükümeti Heyeti: Rauf Orbay, Reşat Hikmet, Sadullah Bey imzaladılar.

İtilaf devletleri adına İngiliz Amiral Calthorpe ile imzaladı.

  • Dönemin padişahı, VI. Mehmet Vahdettin’dir.
  • İttihatçiler Sadrazam Talat Paşa, Enver Paşa ve Cemal Paşa ülkeden kaçtılar!
  • Yeni hükümeti Ahmet İzzet Paşa kurdu.
  • Mondros’un imzalanması sırasında M. Kemal Suriye’de Yıldırım Orduları Grup Komutanıydı.
  • Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda Agamemnon Zırhlı Gemisi’nde imzalandı.
  • 7 ve 24. maddeler çok önemlidir;

7. Madde: Osmanlı’da tehlikede görülen yerler işgal edilecek.

24. Madde: Vilayet-i Sitte Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Erzurum, Van, Sivas (BEDEVS) işgal edilecek. (Amaç Ermeni devleti kurma)

  • Osmanlı fiilen sona erdi!
  • Tevfik Paşa Hükümeti kuruldu. Bu hükümette yıkıldı ardından Damat Ferit Paşa hükümeti geldi (İngiliz yanlısı)

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın Uygulanması ve İlk İşgaller

  • 3 Kasım 1918’de İngilizler Musul’u işgal etti. (İlk işgal edilen yer)

İngiltere: Musul, Maraş, Antep, Urfa, Samsun, Bilecik, Afyon, Eskişehir, Çanakkale, Kars ve Batum İngilizler tarafından paylaşıldı. (Daha sonra Antep, Urfa, Maraş, Musul’un alınması karşılığında Fransa’ya verildi – Suriye İtilafnamesi)

Fransa: 4-5 Kasım 1918’de Hatay, İskenderun, Dörtyol, Payas, Adana, Mersin’i işgal etti.

İtalya: 6-7 Kasım 1918’de Antalya, Bodrum, Marmaris, Kuşadası, Fethiye, Konya’yı işgal etti.

13 Kasım 1918 İstanbul’un ilk işgali! (61 parçalık itilaf donanması) Bu donanmayı gören M. Kemal, Kartal-2 gemisinde yaverine “Geldikleri gibi giderler!” sözünü söylemiştir.

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919)

  • Yunanlılar İzmir’i işgale başlamışlar, Türkleri katlederek azınlık konumuna düşürmeyi planlamışlardır.
  • Hukuk-i Beşeri (İnsan Hakları) gazetesi yazarı Hasan Tahsin (Osman Recep NEVRES), Yunanlılara ilk kurşunu attı!
  • İlk şehidimiz ise Süleyman Fethi Bey olmuştur.
  • İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti “Maşatlık Mitingi”ni yaptı!
  • Amiral Bristol Raporu; İzmir’in işgalinin haksız olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum M. Kemal’e göre milli mücadelenin dayanak noktası olmuştur!
  • Milne Raporu ve Hattı; Yunanlılar, Kuva-i Milliye’den korktu ve itilaflardan kendilerine koruma amaçlı birlik istediler!

İzmir’in İşgalinin Sonuçları

  • Kuva-i Milliye kuruldu.
  • Milli bilinç oluştu.
  • Kongrelerin toplanması sağlandı.
  • İstanbul Hükümetinin görevini yapamadığı ortaya çıktı.
  • Cemiyetler faaliyetlerine devam etti. (Kurulmaları işgalden öncedir!)

 

Hüseyin Faruk YILDIRIM

Fen ve teknoloji dışında, sinema, fantastik edebiyat ve tarih sevdalısı, sıkı bir Yüzüklerin Efendisi hayranı.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu