Coğrafya KPSS ders notlarımıza Nüfus konusu ile devam ediyoruz. Nüfus Dağılışı, Yerleşme gibi konulara değineceğiz.

TÜRKİYE’DE NÜFUS

Türkiye’de Nüfus konusuna başlıyoruz. Yine konumuzu alt başlıklar halinde işleyeceğiz. Türkiye’de Nüfus Sayımları ve Nüfusun Tarihsel Gelişimi, Nüfus Artışının Etkileri, Türkiye’de Nüfus Yoğunluğu, Türkiye’de Nüfus Yerleşmeleri, Türkiye’de Şehirlerin Sınıflandırılması gibi alt başlıklara değineceğiz.

1. TÜRKİYE’DE NÜFUS VE NÜFUS SAYIMLARI

1.1. TÜRKİYE’DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ

• 1927’de Cumhuriyet Dönemi’nin ilk nüfus sayımı yapıldı.
• 1935’de düzenli nüfus sayımına geçildi. (Her 5 senede 1 kez sayım yapılacak buna DeFacto denir)
• 1940’da Hatay, Türkiye’ye katıldı. Nüfus arttı.
• 1965’de yurtdışına işçi göçü yapıldı. Nüfus artış hızı düştü.
• 1985’de Bulgaristan ve Yunanistan ile nüfus mübadelesi yapıldı. Nüfus arttı.
• 1990’da 10 yılda 1 sayım yapılsın kararı alındı.
• 2000’de Son sokağa çıkma yasağı olan sayım yapıldı.
• 2007’de adrese dayalı nüfus kayıt sistemine geçildi. (De Jure)
• TÜİK 2020 verilerine göre Türkiye nüfusu 83 milyon 614 bin 362 kişi oldu.
• En çok nüfus sahibi şehir İstanbul, en az nüfus sahibi şehir ise Bayburt’tur. (TÜİK 2020)
• Türkiye’de hiçbir dönemde nüfus artış hızı binde 30’un, son yıllarda ise binde 20’nin üzerine çıkmadı.

NOTLAR

• Nüfus sayımının amacı; Gelecek ve yatırım planlarını mevcut insan kaynaklarına göre belirlemedir.
• Okuma-yazma oranımız %90’ın üzerinde.
• Sanayii ve Hizmet sektöründe nüfus çoksa gelişmişlik fazladır.
• Yörelerde erkek sayısı fazlaysa yöre gelişmiştir.
• Ülkede yaş ortalaması yüksekse o ülke gelişmiş sayılır.
• Şanlıurfa yaş ortalaması en genç olan il, Sinop ise en yaşlı ildir.
• Artış hızı (-) olmadıkça nüfus artmaya devam eder.
• Doğum-Ölüm=Doğal Nüfus Artışı formülüdür.
• (Doğum-Ölüm) ve bu sayıya dış göçüde dahil ederek gerçek artış bulunur.
• Eğitim düzeyi arttıkça nüfus artış hızı düşer.

1.2. NÜFUS ARTIŞININ OLUMLU VE OLUMSUZ ETKİLERİ

a. Nüfus Artışının Olumlu Etkileri

• Ülke nüfus bakımından genç ve dinamik yapısını korur.
• Mal ve hizmetlere olan talep artar.
• Üretim artar.
• Yeni endüstriler doğar.
• Yeni yatırım sahaları açılır.
• Rekabet artar.
• Vergi geliri artar.
• İşçi ücretleri düşer. (Yatırım artar, paranın alım gücü artar)

b. Nüfus Artışının Olumsuz Etkileri

• Doğal kaynakların tüketimi artar. (İhracat azalır, ithalat artar. Bu da dış ticaret açığını oluşturur)
• Demografik yatırımlar artar. (Hastane, okul, yol, konut, elektrik, su)
• Kalkınma hızı yavaşlar.
• İşsizlik artar.
• İç ve dış göçler artar.
• Çarpık kentleşme oluşur.
• Yaşam standartları düşer.
• Kişi başı milli gelir azalır.
• Tarım alanlarının amaç dışı kullanımı artar.

1.3. NÜFUS YOĞUNLUĞU

• Aritmetik nüfus yoğunluğu = Toplam Nüfus/Toplam Alan
• En yoğun bölgemiz Marmara, en düşük bölgemiz Doğu Anadolu’dur.
• Aritmetik Nüfus Yoğunluğu hesaplanırken alana doğal baraj ve göller dahil edilmez. İz düşüm alan kullanılır. Türkiye’nin iz düşüm alanı 774.814 km2’dir. Gerçek alanı ise 814.578 km2’dir.
• Tarımsal Nüfus Yoğunluğu=Tarımla uğraşan nüfus/Tarım alanı formülü kullanılır.
• En yoğun tarımsam nüfus Karadeniz’de, en az tarımsal yoğunluk ise İç ve Güneydoğu Anadolu bölgeleridir.
• Tarımsal Nüfus Yoğunluğu dağlık alanlarda fazla, düzlükte azdır. Bunun sebebi düz alanlarda makineleşmenin çok olmasından dolayı insana ihtiyaç azdır.
• Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu=Toplam Nüfus/Tarım Alanları formülü ile bulunur.
• En çok fizyolojik nüfus Marmara’da, en az ise İç Anadolu’dadır.
• Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu yüksekse o ülke gıda açısından dışa bağımlıdır.

1.4. TÜRKİYE’NİN NÜFUS YAPISI

• Nüfus yapısında 0-14 yaş grubu genç nüfustur.
• 15-64 yaş grubu olgun nüfustur.
• 65+ yaş grubu yaşlı nüfustur.
• Genç nüfus ve yaşlı nüfus bağımlı nüfus olarak geçer. Olgun nüfus ise çalışan nüfustur.
• Türkiye’nin ortalama yaşı 32.7’dir. (TÜİK 2020)
• En yaşlı ilimiz Sinop, en genç ilimiz Şanlıurfa’dır.

a. Türkiye’de Cinsiyet Dağılımı

• Ülkemizin kadın-erkek nüfusu dengededir.
• Karadeniz ve Doğu Anadolu’da kadın nüfus çoktur.
• Marmara ve Ege’de erkek nüfus çoktur.
• Türkiye’de kadınların daha uzun yaşadığı belirtilmiştir. (Fizyolojik özellik)

b. Türkiye’de Eğitim ve Kültür

• Ülkemizde %90’ın üzerinde okuma-yazma oranı vardır.
• Ülkemizde okuma-yazma bilenlerin %20’si okul mezunu değil.
• Ülkemizde eğitim kademelerinin dağılımı şu şekildedir; %22 ilkokul, %19 ilköğretim, %13 lise, %10 yüksek okul / fakülte, %8 yüksek lisans, %0-1 aralığında doktora mezununa sahibiz. Yüksek okul + yüksek lisans + doktora oranı toplamda %12’dir.

c. Türkiye’de Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı

• %18 tarım (Tarımda çalışan insan sayının az olması makineli tarımın geliştiğini gösterir ve bu gelişmişliğin bir sembolüdür!)
• %56 hizmet
• %20 sanayi
• %6 inşaat

Not: Bir ülkede sanayi alanında çalışan kişi sayısı fazlaysa o ülkenin gelişmiş olduğundan bahsedebiliriz.

2. TÜRKİYE’DE NÜFUS DAĞILIŞI

2.1. TÜRKİYE’DE NÜFUSUN YOĞUN OLDUĞU YERLER VE NEDENLERİ

2.2. TÜRKİYE’DE NÜFUSUN SEYREK OLDUĞU YERLER VE NEDENLERİ

2.3. TÜRKİYE’DE GÖÇLER

a. Mevsimlik Göçler

• Tarım işçisine olan ihtiyaçtan dolayı yapılan göçler (Doğu Karadeniz ve Çukurova)
• Turizme dayalı göçler
• Yaylacılığa dayalı göçler (Hayvancılık)
• Sezonluk işlere bağlı göçler (Orman, maden işçisi)

b. Kalıcı Göçler

• Genelde kırdan kente doğrudur. İç göçün yüksek olması gelişmemişliği gösterir.

3. TÜRKİYE’DE YERLEŞME

3.1. TÜRKİYE’DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ

• 1984’de İstanbul, Ankara, İzmir
• 1986’da Adana
• 1987’de Bursa, Gaziantep, Konya
• 1988’de Kayseri
• 1993’de Antalya, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Mersin, İzmit, Sakarya, Samsun
• 2012’de Şanlıurfa, Mardin, Hatay, Manisa, Balıkesir, Kahramanmaraş, Van, Aydın, Denizli, Tekirdağ, Muğla, Malatya, Trabzon, Ordu (En son büyükşehir belediyesi olan yer Ordu)

3.2. TÜRKİYE’DE ŞEHİRLERİN SINIFLANDIRILMASI

Tarım Kentleri: Giresun, Rize, Niğde, Şanlıurfa, Düzce, Konya, Adana, Isparta, Amasya

Ticaret Kentleri: İstanbul, İzmir, Gaziantep, Kayseri, Elazığ, Afyon

Liman Kentleri: İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun, Trabzon, Zonguldak, İskenderun

Endüstri Kentleri: İstanbul, İzmir, İzmit, Adana, Batman, İskenderun, Seydişehir

İdari Kent: Ankara (İdari kent)

Askeri Kentler: Erzurum, Sarıkamış, Erzincan, Malatya

Kültürel Kentler: İstanbul, Ankara, İzmir

Turizm Kentleri: Antalya, Kuşadası, Göreme, Sivas

Madencilik Kentleri: Zonguldak, Soma, Elbistan, Batman, Seydişehir, Divriği

Çok Fonksiyonlu Kentler: İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Bursa

3.3. TÜRKİYE’DE KIR YERLEŞMELERİ

En fazla ilçesi olan ilimiz İstanbul’dur. (39 ilçe)

En az ilçesi olan ilimiz Bayburt’dur. (3 ilçe)

En fazla köyü olan ilimiz Sivas’tır. (1268 köy)

Türkiye nüfusunun %92.8’i kentte, %7.2’si kırsalda yaşamaktadır.

a. Türkiye’de Köy Altı Yerleşmeleri

Not: Dam haricinde tarımın olduğu yerler kalıcı yerleşmelerdir.

Geçici yerleşmeleri OKDAY diyerek kodlayabiliriz. Oba, Kom, Dam, Ağıl, Yayla

b. Türkiye’de Yapı Malzemeleri

İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu: Kerpiç

Nevşehir Çevresi: Tüf

Doğu Karadeniz: Ahşap

Akdeniz, Ege, Doğu Anadolu: Taş

Gelişmiş Bölgeler: Tuğla (Çok katlı evler)