Gelişim Psikolojisine Giriş – KPSS Ders Notu

KPSS Eğitim Bilimleri sınavında 10 soruluk bir yere sahip olan Gelişim Psikolojisi ders notlarına başlıyoruz. Psikoloji nedir? Psikolojide yaklaşımlar nelerdir? Psikolojinin alt dalları nelerdir? Eğitim psikolojisi nedir? gibi soruları yanıtlayacağız.

PSİKOLOJİ NEDİR?

• Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını ve altında yatan sebepleri ya da süreçleri bilimsel olarak ele alan çalışma alanıdır.
• 1879 yılında psikoloji biliminin babası sayılan W. Wundt tarafından ilk psikoloji laboratuvarının kurulması psikolojinin bağımsız bir bilim dalı olmasını sağlamıştır.
• Psikoloji insan davranışlarının bilimi olarak bireyin; Her bilim dalının olduğu gibi psikolojinin de dört temel işlevi vardır.
• Bunlar; anlama, açıklama, yordama ve kontroldür.
• Anlama, bir davranışın farkına varıldığı veya hissedildiği basamaktır.
• Açıklama, davranışın altında yatan sebeplerin bulunmasıdır.
• Yordama da ise geleceğe dönük sonuçlar kestirilir.
• Son işlev olan kontrol basamağı da davranışların şekillendirilmesine olanak tanır.

PSİKOLOJİDE YAKLAŞIMLAR

Yapısalcılık (Strüktüralizm)

• Kurucusu Wundt’tur.
• İnsan zihninin bilinç öğelerine ayrıldığını ve psikolojinin amacının bu öğeleri birleştirip çözümlemek olduğunu savunur.
• Yani psikoloji başlangıçta insan zihnini ve bilinç öğelerini inceleyen bir bilim dalı olarak doğmuş ve zamanla gelişerek günümüzdeki şeklini almıştır.
• Yapısalcılık, düşünce ve duygu yapısını anlamaya yönelik olan içebakış (içgözlem) yöntemini kullanmıştır.
• İçebakış yöntemi; içsel duygular, sezişler, saf duyumları ve düşünceler üzerine yoğunlaşmıştır.
• Davranışçılık akımı tarafından gözlenemeyen ve ölçülemeyen ögeleri incelediği için eleştirilmiştir.

İşlevselcilik (Fonksiyonalizm)

• En önemli temsilcisi John Dewey ve William James’tir.
• Bu akıma göre bilincin ne olduğundan çok, ne için olduğunu bilmek önemlidir.
• Yani bilincin amacı ve işlevini bilmek asıl konu olmalıdır.
• Bilinç incelenmelidir ama bunun yanında insanın çevresine uyumunda yardımcı olacak, öğrenme gibi davranışları da incelenmelidir.
• İşlevselcilik davranışı, çevreye uyum süreci olarak tanımlamıştır.
• Bu ekolün amacı algılama ve düşünme gibi içsel eylemlerin, problemlerin çözümlenmesine nasıl yardım ettiğini açıklamaktır.
• Çünkü zihinsel olaylarla deneyimlerin birbirinden bağımsız düşünülemeyeceğini savunmuşlardır.
• Yöntemleri içebakış (içgözlem) ve gözlemdir.

Bilişsel Yaklaşım

• Ortaya çıkması Gestalt ekolüne dayanır.
• Davranışı birtakım zihinsel süreçlerle açıklamışlar ve insana, davranışlarına bütüncül bakmışlardır.
• Bütün, kendisini oluşturan parçalardan daha fazla ve başka bir şeydir.
• Önemli temsilcileri Weirtheimer, Kofka, Kohler, Piaget, Bruner ve Asubel’dir.

Davranışçılık (Behevyorizm)

• Kurucusu Watson’dur.
• İçebakış yöntemini reddeden bu yaklaşım yapısalcılığa bir tepki olarak doğmuştur.
• Psikolojini konusunu, bireyin gözlenebilen dolayısı ile ölçülebilen davranışlar olabileceğini savunmuşlardır.
• Düşünce ve bilinç gibi kavramları psikolojini konusu dışında tutmuşlar ve uyarıcı – tepki bağı ile davranışları açıklamışlardır.
• ABD ‘de ortaya çıkan bu kuramın en önemli temsilcileri Watson, Thurndike, Guthrie, Pavlov ve Skinner ‘dir.
• Çocuğu doğduğunda boş bir levhaya benzeten John Locke beyinde oluşan öğrenme ve deneyimlerin bu levhayı şekillendirdiğinden bahsederek çevrenin ve eğitimin davranışlar üzerindeki rolünü ortaya koymuştur.
• Davranışçılığın temel felsefesi Locke’un bu görüşlerine dayanmaktadır.

Psiko-Analitik Yaklaşım

• S. Freud ve Erikson’un temsilciliğini yaptığı bu akım kişilik gelişimini ve etkilendiği unsurları araştırmıştır.
• Freud’a göre insan iki temel içgüdünün etkisinde davranmaktadır.
• Bunlar cinsellik ve saldırganlıktır.
• Freud bu tezi kanıtlamak için uzun süre vaka incelemesi yöntemi kullanarak bilinçaltı ve bilinçdışı öğelerin insana yaptığı olumlu ve olumsuz etkileri incelemiştir.
• Erikson ise kişiliğin oluşumunda ve gelişiminde biyolojik etkenler ile birlikte sosyal çevre ve yaşantıların öneminden bahsetmiştir.
• Erikson’un kuramının önemli bir farkı da kişilik gelişiminin yaşam boyu süren bir gelişim süreci olduğunun vurgulanmasıdır.
• Oysa Freud, kişilik gelişiminin ergenliğin sonunda bittiğini öne sürmüştür.

Hümanist (İnsancıl) Yaklaşım

• Hümanist yaklaşımın temeli varoluşçuluğa dayanmakta ve insanı tek, benzersiz görmektedir.
• İnsanın temelinde iyi bir varlık olduğunu ve davranışların altında yatan en büyük sebebin bazı temel ihtiyaçlar ve güdüler olduğunu savunmuşlardır.
• Bu açıdan bakıldığında Freud’un ve Watson’un kuramlarına birer tepki olduğu düşünülebilir.
• Çünkü Freud insanı doğuştan kötü, Watson ise şartlandırılabilen herhangi bir canlı olarak görmüştür.
• Oysa hümanizme göre kişi doğuştan iyidir ve ihtiyaçları doğrultusunda içsel bir motivasyonla hareket etmektedir.
• İnsanın eşsiz olması da, her bireyin kendine has bir içsel dünyaya sahip olduğunun göstergesidir ve buna fenomonolojik yaklaşım denir.
• Davranışların altında yatan bir diğer unsur da benlik algısıdır. Yani kişinin kendisini nerede ve nasıl gördüğü davranışların oluşmasında önemlidir.
• Hümanizm eğitimin öğrenci merkezli yapılması gerektiğini savunmaktadır.
• Yani öğrencilerin ilgi, yetenek ve istekleri doğrultusunda düzenlenmiş, onların ihtiyaçlarını ön plana alan bir eğitim verilmelidir.
• Bu akımın en önemli temsilcileri Maslow, Rogers, From ve Kohlberg ‘dir.

Nöro-Biyolojik Yaklaşım

• Davranışları beyin – sinir sistemi ve bunlara bağlı organlar arasındaki ilişkiler ile açıklamışlardır.
• Doğa olaylarının insan davranışları üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Temsilcileri James ve Hebb ‘dir.

PSİKOLOJİNİN ALT DALLARI

1. Deneysel Psikoloji

• Davranışları açıklamak ve kontrol altına almak için deney yöntemim kullanılır.
• İlk kez Wundt tarafından yapılmıştır.
• Davranışların fizyolojik temelleri üzerine yoğunlaşmışlardır.
• Algı, güdü, öğrenme ve bellek konularına ağırlık vermişlerdir. İki önemli alt dalı vardır.

Fizyolojik Psikoloji: Davranışın biyolojik temellerinin incelenmesi, çeşitli davranışların birbirleriyle ilişkili yapı ve süreçlerinin belirlenmesi konularını kapsar. Sinir sistemi ile davranış arasındaki ilişkiyi inceler.

Karşılaştırmalı Psikoloji: Değişik hayvan türlerinin davranışları karşılaştırılır. Zoolojiden faydalanarak evrimsel farklılıkları bulmaya çalışır.

2. Sosyal Psikoloji

• Sosyal ortamlardaki uyarıcıların veya toplumun bireyi nasıl etkilediğini inceler.
• Sosyolojiden farkı bireysel anlamda davranışların sosyal ortamdan nasıl etkilendiğini araştırır.
• Örneğin iklimin toplumsal ilişkiler üzerine etkisi sosyolojinin inceleme alanına girer.
• İklimin kişiliğe etkisi sosyal psikolojinin inceleme alanına girer.

3. Psikometrik Psikoloji

• Değişik amaçlar için test ve ölçek geliştirir, davranışların yordanması için istatistiksel tekniklerden yararlanır.

4. Uygulamalı Psikoloji

• Psikolojinin davranışa ilişkin bulgularının, endüstri, iletişim, eğitim, sağlık gibi toplumsal yaşamın çeşitli alanlarında karşılaşılan problemlerin çözümünde de düşüncesine bağlı olarak geliştirilmiş disiplindir.
• Uygulamalı psikoloji ile değişik uygulama alanları çıkmıştır. Bunlardan bazıları klinik, adli, askeri, endüstri, danışmanlık ve eğitim psikolojisi sayılabilir.

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER

1. Enlemesine-Kesitsel Yöntem

• Farklı yaş gruplarının aynı zaman diliminde tek seferde incelenmesidir.
• Örneğin; 3, 5, 7 ve 9 yaşındaki farklı dört yaş grubu belli bir veya birkaç gelişimsel özellik (boy uzunluğunun artışı, zekânın gelişimi, arkadaşlık ilişkilerinin gelişimi gibi) açısından gözlem yapılarak karşılaştırır.
• Yaşa bağlı değişimler hakkında bilgi verir.
• Ekonomik bir yöntemdir.
• Bir kişinin ilerleyen yıllardaki şahsi değişimleri hakkında bilgi vermez.

2. Boylamsal Yöntem

• Aynı yaş gruplarının farklı zaman diliminde tekrar tekrar incelenmesidir.
• Örneğin; bir araştırıcı çocukların sözcük dağarcığında ortaya çıkan artış oranını bu yöntemle inceleyebilir.
• Bir yaşındaki bir çocuk grubunu 6 ay arayla teste tabi tutarak yaşla birlikte ortaya çıkan değişmeleri görebilir.
• Yaşa bağlı değişimler hakkında bilgi verir.
• Ekonomik bir yöntem değildir.
• Bir kişinin ilerleyen yıllardaki şahsi değişimleri hakkında bilgi verir.

3. Birleştirilmiş ya da Ardışık (Sırasal) Yöntem

• Farklı yaş gruplarının farklı zaman diliminde tekrar tekrar incelenmesidir.
• Örneğin; 2, 4 ve 6 yaşlarındaki çocukların sosyal beceri gelişimi incelensin.
• Bunun için; önce 2 yaş grubu ile 4 yaşındaki grup gözlenecektir.
• İki yıl sonra ise 4 yaşına gelmiş olan grup ile 6 ya gelen grup gözlenecektir.
• Karşılaştırmalar sonucunda çocukların 2 yaşından 6 yaşına kadar olan sosyal beceri gelişimi ortaya konabilecektir.
• Böylece, her iki yöntem bir arada kullanılmış olacaktır.

Meta – Analiz: belirli bir konuda yapılmış, birbirinden bağımsız, birden çok çalışmanın sonuçlarını birleştirme ve elde edilen araştırma bulgularının istatistiksel analizini yapma yöntemidir. Meta-analizi, klinikçilere ve tıbbi araştırmacılara çeşitli çalışmaların sonuçlarını özetleyen nicel yöntemler sunar ve sonuçların birleştirilmesi ile ortak yargıya ulaşmalarını sağlar.

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

• Psikolojik bilgilerin geniş ölçüde kullanıldığı alanlardan biri de eğitimdir.
• Psikolojinin bir alt dalı olan eğitim psikolojisi, insan zihni ve davranışlarının eğitim öğretim süreçleriyle ilişkili olarak incelenmesidir.
• Eğitim psikolojisiyle ilgili çalışmalar sonucunda elde edilen bilgilerin kullanım alanı giderek genişlemektedir.
• Ana-babalar çocuklarını daha iyi yetiştirmede, öğretmenler öğrencileri daha iyi anlama ve onlara daha iyi rehberlik edebilmede eğitim psikolojisinin bulgularından yararlanmaktadır.
• Eğitim ve psikolojinin ilişkisini daha iyi anlayabilmek için önce eğitimin tanımını yapalım: “ Bireyde istendik yönde davranış kazandırma veya istenmeyen davranışları istendik yönde değiştirme sürecine eğitim denir ”.
• Psikoloji bilimi davranışın sebeplerini araştırırken, eğitim davranışların değiştirilmesi veya kazandırılması üzerinde durur.
• Eğitim psikolojisinin temel amacı ise bireylerin gelişim özelliklerin ve öğrenme ilkelerini inceleyerek etkili bir eğitim-öğretim ortamı hazırlamak ve gerçekleştirmektir.