Rehberlik KPSS ders notlarına Bireyi Tanıma Teknikleri konusu ile devam ediyoruz. Bireyi tanıma teknikleri kendi arasında 2 ana başlığa ayrılmıştır. Bunlar Test Teknikleri ve Test Dışı Tekniklerdir. Bu yazıda tüm yönleriyle Bireyi Tanıma Tekniklerini anlatıp bitireceğiz.

BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

TEST TEKNİKLERİ

1. MAKSİMUM PERFORMANS TESTLERİ

• Ölçülen nitelik açık seçiktir
• Doğru cevap anahtarı vardır.
• Testten alınabilecek maksimum puan vardır.

İkiye ayrılır;

1) Yetenek Testleri

• Güç ve beceri ölçmede kullanılan testlerdir.
• Bilişsel veya akademik yetenekler hakkında bilgi toplamak amacıyla hazırlanmıştır.
• Yaş gruplarına göre hazırlanır.
• Değişik biçimlerde hazırlanabilir.
• En yaygın kullanılan standart testlerdir.
• Uzmanlar tarafından oluşturulur ve hazırlanması uzun zaman alır.
• Genel, Özel ve Farklı yetenek testleri olmak üzere üçe ayrılır

a. Genel Yetenek Testleri

• Belirli düzeylerde zihin yeteneklerini ölçer.
• Çocukların okula başlamak için hazır olup olmadıkları saptanır.
• Programa girecek konular hakkında bilgi toplama olanağı verir.
• Sözlü, yazılı, kavrama, tanıma ve anlama, hesabı kolay ve çabuk yapabilme gibi özellikler kolayca ölçülebilir.

b. Özel Yetenek Testleri

• Resim, müzik gibi sanat dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini kapsar.

c. Farklı Yetenek Testleri

• Dil, sayı, soyut kavrama yeteneği gibi farklı bilişsel özellikleri belirlemek üzere geliştirilmiştir.

Yetenek Testlerinin Kullanıldığı Durumlar

• Herhangi bir meslek ve öğretim dalını seçmek için ilgi testleri ile birlikte kullanılır. (Genel yetenek, nadiren özel yetenek)
• Özel öğretim için, üstün ve düşük yetenekli öğrencileri seçmek (genel yetenek) için kullanılır.
• Yetenek düzeyine uygun başarı gösterip göstermediğini anlamak için yapılan yetenek başarı karşılaştırılmasında kullanılır.
• Öğrencileri tanımak için kullanılır.
• Uyum problemlerinin incelenmesinde diğer testlerle (ilgi, kişilik, tutum) birlikte kullanılır.
• Öğrenci ihtiyaçlarına göre program düzenlemek amacıyla kullanılır.
• Öğrencilerin öğrenme etkinliklerinden ne ölçüde faydalandıklarını öngörmek (yordamak) amacıyla yapılır.

2) Başarı Testleri

• Eğitim- öğretim sürecinde öğrencilerin başarılarının ölçülmesi amacıyla belirli ünite ya da ders alanında hazırlanmış testlerdir.

İkiye ayrılır:

a. Standart Başarı Testleri

• Belirli bir konu ya da ünite alanı esas alınmıştır.
• Öğrenme çevresi ve özel koşullar dikkate alınmaz.
• Bu testler özel koşulları, okul olanaklarını ve hangi konuların işlenip işlenmediğini dikkate almaz.
• Geçerlilik ve güvenilirlikleri hesaplanmıştır.
• Sonuçları rehberlik servisi için önemlidir.
• Alanında uzman kişiler tarafından hazırlanır.
• ÜDS, KPSS, ÖSS bu sınavlara örnek gösterilebilir.

b. Öğretmen Yapımı Başarı Testleri

• Öğrenme çevresini, öğrencileri, öğretilen kadarını dikkate alarak yapılan testlerdir.
• Öğretmen kendi sınıfında kendi okuttuğunu ölçmek amacıyla yapar.
• Belirli bir konu ya da ünite esas alınmıştır. Bu konu ve ünitelerin öğrenilme derecelerini ölçmek için hazırlanmıştır
• Geçerlilik ve güvenilirlikleri yüksek değildir.
• Grubun bulunduğu özel şartlar dikkate alınır.

Başarı Testlerinin Kullanılma Amacı

• Ne, ne kadar öğrenilmiş sorusuna cevap aranır.
• Öğrenme miktarı ölçülür.
• Öğrenme eksikleri belirlenir.
• Başarı karşılaştırılmaları yapılır. Alanda başarı karşılaştırması ve öğrenci başarı karşılaştırılması yapılır.
• Mesleki ve eğitsel planlar için gerekli bilgiler toplanır.
• Yeteneklerinin altında veya üstünde başarı gösteren öğrenciler saptanır.

Yetenek ve Başarı Değerlendirme

• Öğrencinin yetenekleri ölçüsünde başarılı olup olmadığının saptanmasıdır.
• Genel olarak yetenek ve başarı paralel gelişim gösterir.
• Eğer yetenek ve başarı arasında bir farklılık varsa bu değerlendirmeye tabi tutulur.

A) Yetenekleri Ölçüsünde Başarı Gösterenler

• Potansiyellerini yansıtırlar.
• Yetenek ve başarısı yüksek, düşük ve orta öğrenciler vardır.
• Yetenek ve başarısı yüksek öğrenciler ileri düzeyde akademik programları yürütebilirler.
• Yetenek ve başarısı orta öğrenciler orta düzeyde akademik başarı sağlarlar.
• Yetenek ve başarısı düşük bireyler ise uygun düşen mesleğe yöneltilmelidirler.

B) Yeteneklerinin Altında Başarı Gösterenler

• Düşük başarılı öğrencilerdir, beklenen başarı gelmez.
• Başarıyı engelleyen nedenler bilinmelidir.
• Başarıyı engelleyen ekonomik, sosyal, duygusal sorunların giderilmesine çalışılmalıdır.
• Yetenekleri düzeyinde başarılı olmaları için yardım edilmelidir.

C) Yeteneklerinin Üstünde Başarılı Olanlar

• Beklenenden fazla başarı gösterirler.
• İyi bir sonuç olarak gözlense de genelde baskı ve zorlama ile bu sonuca ulaşırlar.
• Uyum problemi yaşarlar, kaygılıdırlar.
• Bireysel olarak incelenerek neden yeteneklerinin üzerinde başarı gösterdiler araştırılmadır.
• Aşırı çabanın getireceği kişisel problemler dikkate alınmalıdır.

2. TİPİK DAVRANIŞ TESTLERİ

1) İlgi Envanterleri

İlgi: Özel çaba harcamaya gerek duymadan kişinin dikkatini çeken şeylerdir. Kişi bunların üzerinde düşünür ve zevk alarak yapar.

• Bireylerin nelerden hoşlandığını ilgi duydukları alanları görmelerini ve tanımalarını amaçlar.
• Meslek seçiminde etkin kullanılır.
• Elde edilen sonuçların bireylere iletilmesi son derece önemlidir.

Dikkat Edilecek Hususlar

• İlgiler gelişim döneminin özelliklerinden etkilenir.
• İlgi envanterleri yetenek test sonuçları ile birlikte yorumlanmalıdır.
• Başarıyı değil, bireylerin ilgileri oranında doyumu yordamak için geliştirilmiştir.
• Yetenekli olunan alanlar hakkında bilgi vermez.
• Meslekler hakkında değil, kişinin etkinlik alanları üzerinde durmak doğrudur.
• Öğrenciye birden fazla ilgi envanteri uygulanmalıdır.
• Uzmanlık gerektirir.

2) Kişilik Testleri

• İlgi, tutum, yetenek ve başarı dışındaki tüm özellikleri saptamayı amaçlar.
• Değişik biçimlerde hazırlandığı için yapı ve kullanılış amaçları birbirinden farklı ölçme aracıdır.
• Projektif testlerde denir. (TAT, cümle tamamlama, mürekkep testi)
• Uyum, benlik algısı, davranışlardaki tutarsızlık gibi özellikleri saptamayı amaçlar.
• İlgi ve yetenek testleri kadar uygulanmaz. Kişilik bozukluğu ve mesleğin kişiliğe uygunluğunun olup olmadığını saptamayı amaçlar.
• Kişilik özellikleri ve uyum düzeyleri hakkında bilgi verir.
• Normal – anormal, uyumlu – uyumsuz bireyleri belirlemeye çalışır.
• Riskli bireyleri belirleyerek psikolojik danışmana ihtiyacı olanları saptamaya çalışır.
• Testin özelliğine göre kültüre bağlı ya da kültürden bağımsız olabilir.
• Kamu ve özel sektörün personel ihtiyacını karşılamak için adayların yetenek başarı ölçütleri ile birlikte kişilik yapılarını saptama amacı vardır.

3) Tutum Ölçekleri

Tutum: Bireye atfedilen ve bireyin obje veya durum ile ilgili düşünce, duygu ve davranış eğilimleridir.

• Kişi, grup, fikir ve bu grupları benimseme düzeyleri, bireyin belirli bir yönde davranmasına neden olmaktadır.
• Tutum ve değerlerin saptanmasında kullanılır.

NOT: İlgi bireyin bir şeyden hoşlanma ya da hoşlanmama derecesidir. Bir nesneye ya da etkinliğe zaman ayırmadır. Tutum ise bir obje ya da nesneye olan eğilimdir.

İlgi ve kişilik testlerinin uygulama aşamasında bu testlere bir madde eklenemez bu testlerden bir madde çıkartılamaz.

TEST DIŞI TEKNİKLER

1. GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER

a) Gözlem

• Bireylerin değişik ortamlarda, çeşitli davranışları hakkında gözetleme yolu ile bilgi toplama tekniğidir.
• Küçük çocukların, öğrencilerin davranışlarını ve gelişimlerini incelemede çok etkilidir.
• Davranışın nedenleri hakkında bilgi vermez.
• Öğretmen yapabilir. İki tür gözlem vardır.

1) Sistemli Gözlem

• Birey hakkında tam ve gerçekçi anlayış kazanmak için yapılır.
• Belirli bir zaman diliminde, kişinin gözlenip atipik ve anlamlı davranışlarının kayıt edilmesidir.
• Her davranış gözlenmez, belirli davranışlar gözlenir.

2) Rastlantısal – Sistemsiz – Gelişigüzel Gözlem

• Belirli bir amacın ve planın yapılmadığı bilgilerin rastlantısal elde edildiği gözlemdir.
• Okullarda genelde bu gözlem tipine rastlanır.

NOT: Öğrenci gözleniyorsa, gözlem olduğu gibi kayıt edilir. Belli bir davranış gözleniyorsa, gözlem formunun üzerinde işaretleme yapılır.

Gözlemde Kullanılacak İlkeler

• Plan yapılmalıdır.
• Kayıt şekli ve bilgilerin nasıl analiz edileceği saptanmalıdır.
• Gözlem için yeterli süre verilmelidir.
• Gözlenen kişi farkında olmamalıdır.
• Birden fazla gözlemci çalışmalıdır.
• Tüm gözlem sonuçları bir bütün halinde ve objektif değerlendirilmelidir.

b) Gözlem Listeleri / İşaret Listeleri

• Gözlemin çizelgeye bağlanmasıdır.
• Özellikle okul öncesi çocukların gelişim özelliklerini incelemek amacıyla yapılır.
• Kişilerin yaşına ve gelişim dönemine uygun sıfatlar belirtilerek listeler hazırlanmalıdır.
• Bu yolla kişilerdeki sınırlılıklar belirlenerek bu sınırlılıklar giderilmeye çalışılır.
• Öğretmen yapabilir.

c) Derecelendirme Ölçekleri

• Gözlenen davranışı veya özelliği elde edilen gözlem sonuçlarına ait görüşleri yargıları ve değerlendirmeleri sözel ya da sayısal bir değer kullanarak belirtme işidir.
• Derecelendirme olumlu özelliklerin değerlendirmesinden başlar ve olumsuz özelliklerin değerlendirilmesine doğru sürdürülür.
• Personel seçiminde, mesleki ve teknik öğretim okullarında, elde edilen ürün ve ürünü elde etme yönteminin değerlendirilmesinde kullanılır.
• Öğretmen yapabilir.

Bireyde sıklıkla gözlenen davranış; tipik davranıştır. Bir öğrencinin genellikle sessiz ve uyumlu olması, onun tipik bir özelliğidir.

Anlamlı (manidar) davranış; tipik davranışların dışında görülen (atipik) tepkilerdir. Genellikle sessiz ve uyumlu olmasıyla tanınan bir öğrencinin arkadaşına sinirlenerek yüzüne kalem fırlatması atipik bir davranıştır.

Derecelendirme Ölçekleri Çeşitleri

a) Sayısal Derecelendirme Ölçeği

• 1 ve 5 arasında bir sayı verilir. 1 zayıf, 5 güçlü yöndür.
• Bir davranışın gelişip gelişmeme durumu (5) çok iyi, (4) normalin üstünde, (3) normal, (2) normalin altında, (1) çok kötü, şeklinde belirtilir.

Örnek:

( ) Kişiler arası uyumu nasıl?

( ) Toplumsal kurallara uyar mı?

b) Grafiksel Derecelendirme Ölçeği

Yatay Doğrulu Grafiksel Derecelendirme Ölçeği

• Yatay doğru üzerindeki derecelere göre öğrencinin ele alınan özellik yönünden durumu belirtilen yöne doğru işaret koymadır.

Davranış: Grup içindeki genel uyum

Dikey Doğrulu Grafiksel Derecelendirme Ölçeği

• Grubun tümü hakkında bilgi sahibi olunur.
• Varılan yargıları bir sayfada görme olanağı verir.

Davranış ve Derecesi

1) Başkaları ile işbirliği yapamaz.

2) Genellikle yalnız çalışır.

3) Başkalarıyla da çalışır yalnızda

4) Yalnız çalışmaktan hoşlanmaz.

5) Yalnız çalışmaktan hiç hoşlanmaz

c) Betimsel Derecelendirme Ölçeği

Davranış: Saygılı olmaya çalışma

Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar

1) Kişisel Yanlılık (eğilim) Hataları

• Dereceleyecek kişinin özelliğinden kaynaklanır.
• Derecelendirdiği öğrencilerin tümünü aynı derecelere koyması ile hatalar oluşur.
• Uygulayan kişinin ölçeğin tümünü kullanmama eğilimi göstermesi sonucu hata oluşur.
• Üç çeşidi vardır.

a) Bonkörlük Hatası: Sadece pozitif özellikler dikkate alınır.

b) Cimrilik hatası: Sadece negatif özellikler dikkate alınır.

c) Merkeze yığılma hatası: Pozitif ve negatif özellikler dikkate alınmadan sadece orta dereceler dikkate alınır.

Özel bir okul yöneticisi iş başvurusunda bulunan bir kaç aday öğretmenle görüşmüş ve bu görüşmede izlenimlerini önceden hazırladığı bir derecelendirme ölçeğine kaydetmiştir. Daha sonra derecelendirme ölçeklerini gözden geçirdiğinde adaylara çoğunlukla düşük puanlar (cimrilik) verdiğini fark etmiştir.

2) Mantık Hatası

• Derecelendirme yapan kişinin benzer nitelikleri aynı derecelere koyma eğilimidir.
• Başarılı ise zekidir.
• Uzun boylu iyi basketbol oynar gibi.
• Bir öğretmen öğrencilerinden Ahmet’in yaramaz olduğu için tembel olduğunu düşünmesi

3) Gözlem Yetersizliği Hatası

• Yeterli gözleme sahip olmadan yapılan derecelenmelerdir.
• Gözlemlenemeyen özellik boş geçilmelidir.
• Sınıfa yeni gelen Sibel’in teneffüste tek başına oturduğunu gören öğretmenin onun arkadaşlık ilişkilerinin iyi olmadığı yargısına varması.

4) Genelleme Hatası ( Hareleme – Halo Etkisi)

• Kişi gözlem sonucunda olumlu kanı oluşturmuşsa sonuç olumlu, düşük kanı oluşturmuşsa sonuç olumsuzdur.
• Özellikle işe alımlarda gözleyen kişi tam karar verememişse olumlu kanı oluşturduğu kişiyi seçer.
• Birkaç özelliğe bakarak genelleme yapılır.
• Örneğin: Futbol takımı seçmelerinde iyi hareketler yapan birinin bu özelliklerine bakılarak seçilmesi. Sınıf rehber öğretmeninin, bir ölçekte yer alan özellikleri akademik başarısı yüksek olan öğrenciler için daha iyi (halo), akademik başarısı düşük olan öğrencileri ise gerçekte olduğundan daha kötü (horn) dereceleme eğilimi göstermesi

Mantık hatasında derecelenen kişinin sadece benzer özellikleri aynı dereceye konur.

Genelleme hatasında ise bireyin tek bir özelliğinden hareketle diğer tüm özelliklerini (bezeyen ya da benzemeyen) aynı dereceye konması söz konusudur.

5) Anlam Hatası

• Derecelendirilecek kişi iyi anlaşılmamıştır.
• Birkaç anlama gelen ifadeler kullanmadır. Buda yorum farklılığı oluşturur.

Derecelendirmede Dikkat Edilecek Hususlar

• Ölçülmesi düşünülen her özellik açıkça belirtilmiş olmalıdır.
• Ölçülecek özelliğin açık ve kesin tanımı yapılmalıdır.
• Gözleme açık olmayan özellikler derecelendirilmemelidir.
• Basamaklar olumludan olumsuza, basitten karmaşığa doğru olmalıdır.
• Dereceler ne kısa ne uzun olmalıdır. 5- 7 derece yeterlidir.
• Derecelendirmeyi birden fazla kişi yapmalı ve bunların ortalamaları alınmalıdır.
• Bireyler hakkında bilgi sahibi olunmalıdır.
• Gözlem için gerekli süre verilmelidir.

d) Anekdot (Vaka Kaydı – Olay Kaydı)

• Gözlem formlarının kayıt edilmesi amacıyla geliştirilmiş özel formlardır.
• Anekdotlar bireyin davranışlarını ortaya koyması, objektifliği, sürekli olarak kullanılabilmesi ve kolayca biriktirilmesi bakımından değerli notlardır.
• Kayıtlar gözlenen olaydan hemen sonra yapılmalıdır.
• Anlatım nesnel olmalıdır.
• Her öğrenci için ayrı form hazırlanmalıdır.
• Her bir davranış gözlendikten sonra, zarfa koyulur daha sonra vaka kaydı özetleme formuna geçirilir.
• Rehber öğretmenin ayrı bir yorumu söz konusu değildir, gözleyen öğretmenin yorumu vardır.
• Gözlenen davranış ile gözlemcinin yorumu kesinlikle birbirinden ayrılmalıdır.
• Öğretmen yapabilir.

e) Özellik Kayıt Çizelgesi

• Gözlem listelerine benzer.
• Çocuğun çeşitli olaylara ilişkin özellikleri sıralanır.
• Bu özelliklerin çocukta olup olmadığı belirlenir.
• Üstün yetenekli, öğrenme güçlüğü çeken, lider vs. çocukları belirlemek için yapılır.
• Uzmanlarca hazırlanmıştır.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

2. KENDİNİ ANLATMA TEKNİKLERİ

a) Anket (Soru Listesi)

• Bireylerin belli bir konuya ilişkin görüşleri alınır.
• Soru sorarak kişilerin eğilimleri belirlenir.
• Sorunları ve ihtiyaçları belirlemek için yapılır.
• Toplumsal yaşantıları tanımlamak ve önerilerde bulunmak için yapılır.
• Anketlerde en çok kapalı uçlu sorular kullanılır.
• Devamsızlık nedenlerini belirlemek için ilk uygulanması gereken teknik ankettir.
• Amaç dışına çıkmamalıdır.
• Sorular anlaşılır ve kısa olmalıdır.
• Cevaplar kısa olmalıdır.
• Sorular kişilerin seviyelerine uygun olmalıdır ve çelişik ifadelere yer vermemelidir.
• Anket yönergesi olmalıdır.
• Sorular tekrarlanmadan sorulmalıdır fakat kontrol soruları olmalıdır.
• Yanlışlar mutlaka düzeltilmelidir.

b) Problem Tarama Listesi

• Bireylerin üzüntülerini, ihtiyaçlarını, sağlık durumlarını, okul gelişimlerini, insan ilişkilerini, kişisel problemlerini, toplumsal değer ve tutumlarını saptamak için yapılır.
• Yönetim ya da öğretmen bir planlama yapacaksa problem tarama listelerinden öncelikle faydalanmalıdır.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

Sosyal Kabul Hatası

Bireyin kendisi hakkında bilgi verdiği kişilik testleri, otobiyografi, görüşme gibi tekniklere karışan önemli bir hata türüdür. Bu hata türünde birey, vereceği cevabın kendisini riskli bir duruma düşüreceğini veya riskli bir durum yaratacağını düşürürse, vereceği cevabı değiştirir ve sosyal yönden uygun ve kabul edilebilir olduğunu düşündüğü bir cevap verir. Kişi gerçekte öyle olmadığı halde, kendisini uyumlu ve sağlıklıymış gibi gösterecek cevaplar vererek kişilik testlerine sosyal kabul hatasını karıştırmaktadır.

c) Arzu Listesi

• Daha çok çocukluk dönemi sorunları için kullanılır.
• Duyguları, güdüleri, beklentileri belirlemek için kullanılır
• Sözlü ya da yazılı olarak yapılabilir.
• Size üç şey sunulsa hangisini önce gerçekleştirmek istersiniz?
• Gençliğinize dönseniz nasıl bir baba olurdunuz? Gibi sorularla büyüklerinde üzerinde uygulanabilir.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

d) Otobiyografi

• Bireyin kendine ilişkin bilgileri kendisinin yazılı anlatmasıdır
• Bireyin kendisini nasıl algıladığı, geçmişini nasıl sorguladığını belirlemeye çalışılır.
• Yorumlaması zordur, öznellik taşır.
• Bireyin; benlik algısını, değer ve tutumlarını, duygularını, umutlarını ortaya koymada etkilidir.
• Bireyin; kendisini beğenip beğenmediği ve birinden destek görüp görmediği hakkında bilgi verir.
• Uygulamayı öğretmen yapabilir yorumu uzmanlık gerektirir.

Otobiyografide Dikkat Edilecek Hususlar

• Yazıdaki genel izlenime dikkat edilmelidir.
• Kısalığa ya da uzunluğa dikkat edilmelidir.
• Anlatımdaki özen ve tutuma dikkat edilmelidir.
• Yazıda yer verilmeyen önemli olay ve kişilere dikkat edilmelidir.
• Yazıdaki tutarsızlığa dikkat edilmelidir

e) Zaman Cetveli

• Bireyin günlük etkinliklerini saatleri ile not etmedir.
• Bireyin davranışlarını anlamada kolaylık sağlar
• Boş zaman, hobiler, etkin kullanılan zaman dilimi, bireyin çalışmaya ayırdığı zaman vs. hakkında bilgi verir.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

f) Anı Defteri(Günlük)

• Dilek, arzu, hüzün, sevinç, duygular her gün deftere yazılır
• Bireyler burada oldukça rahat ve objektiftirler.
• Bireyin iç dünyasını anlamada çok etkindir
• Son derece gizlidir ve öğrencinin izni olmadan okunmaz
• Öğrencinin izni alındıktan sonra psikolojik danışman tarafından okunabilir
• Uzman olmayan başka kişiler bu araçtan yararlanmamalıdır.

g) Kime Göre Ben Neyim?

• Olumlu – olumsuz özellikleri gösteren cümle listeleri verilir.
• Her öğrenci; öğretmen, arkadaş, aile çevresinin kendisini nasıl gördüğünü değerlendirir.
• Öğrencinin diğer kişiler tarafından nasıl değerlendirildiğini ortaya çıkarmak amacıyla kullanılır.
• “Bana göre” bölümü de vardır.
• Kimdir bu? Tekniği ile kullanıldığında daha verimli olur.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

3. BAŞKALARININ KANILARINA DAYALI TEKNİKLER

a) Sosyometri

Kullanım amaçları:

Bir okulun, bir sınıfın veya belli bir grubun;

• Sosyal yapısını ve uyumunu
• Bireylerin sosyal gelişimini
• Grup içindeki yerini
• Okulda öğrencilerin birbirlerine olan sosyal mesafelerini
• Arkadaşları arasındaki yerlerini
• İçe-dışa dönük tipleri
• Yalnız kalan ve lider olan öğrencileri, sınıf içindeki gruplaşmaları öğrenmek amacıyla kullanılır.

SOSYOMETRİ NASIL UYGULANIR?

• Sınıf Rehber Öğretmeni testi öğrencilere dağıtır
• Yönergesini okur ve testin uygulanmasını sağlar
• Öğrencilere yazdıkları isimleri kimseyse göstermemeleri
• Cevap kâğıdına 3 isim yazmaları yoksa 2 oda yoksa 1 kişinin ismini yazmaları
• Hiç kimse yoksa kâğıdı boş bırakmaları söylenir.
• İstedikleri arkadaşlarını, o gün sınıfta yoksa da yazmaları ve sınıf dışından arkadaşlarını yazmamaları gerektiği belirtilir.
• Bu tekniğin, 30–40 kişiyi geçmeyen gruplarda uygulanması, tekniğin değerlendirilmesi ve yorumlanması açısından önemlidir.

Sosyogram

• Sosyometri uygulamasından elde edilen verilerin işlendiği çizelgeye denir.

Lider öğrenciler; en çok tercih edilen öğrencidir. Sosyogramın merkezinde yer alır.

Terk edilmişler (izole edilmiş); gruptaki kişiler tarafından seçilmemiş olanlardır.

Çekimserler; arkadaşları tarafından tercih edilmiştir fakat kendisi yeteri kadar arkadaş seçmemiştir.

Reddedilenler; Kendisini isteyeni istemeyip başkasını isteyenler. Gruptaki üyelerden bazıları tarafından sevilmeyen kişi olarak belirtilen kişilerdir.

Karşılıklı çekenler; grup içerisinde yalnız birbirlerini seçen çiftlerdir.

Klikler; gruptan soyutlanmamış ama kendi aralarında ilişki kuran yani birbirlerini seçen alt gruplardır. Kimi kaynaklarda 3–4 kişi olarak belirtilir.

Cevap: B

b) Kimdir Bu? Bil-kim?

• Sosyometri tekniğine benzer.
• Farkı ise; formda birden fazla nitelik sıralanır ve bu niteliklerin her birini taşıdığı düşünülen öğrenci adlarının yazılması istenir.
• Birbirini tanıyan bir grup veya sınıf içerisinde bireylerin, diğer grup üyeleri hakkındaki görüşlerini belirtilmesidir.
• Tanımlanması istenen nitelik önceden belirlenmiştir.
• Birey; grup içerisinde nasıl görülür, nasıl algılanır ve hangi özellikleri ile tanınır bunu saptamada etkindir.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

Kimdir Bu tekniğinde:

• En çok sevilen ya da sevilmeyen
• Yardımsever ya da bencil olan
• Arkadaşlarına önem veren ya da vermeyen
• Yalnız kalmak isteyen ya da gruplar kuran
• Kibar ya da kaba olan vb. özellikler verilerek öğrencilerin hangi arkadaşı kendine göre uygun düşüyorsa soruların karşısına o kişilerin isimleri yazar.

NOT: Bu teknik nedenler hakkında bilgi vermez. Sadece grup içi ilişki örüntüsünü gösterir.

NOT: Testi uygulamaya başlamadan önce, hangi amaçla kullanılacağı ve hangi türde bilgi edinilmek istendiğine karar verilerek, testteki soru ona göre hazırlanmalıdır.

c) Rol Dağıtım Tekniği

• Öğrencilerin belirgin özelliklerini ortaya çıkarmaya yarayan tekniktir.
• Belli tiplerin tanınması için rollere uygun tipler seçilmeye çalışılır. Öğrenci isimleri okunur.
• Sahneye konulacak roller kişilik özellikleri belirlenerek okunur.
• Öğrencilere rol listeleri dağıtılır. İlgili rolün karşısına uygun öğrenci isimlerinin yazılması istenir.
• Yazılan isimler kimseye gösterilmez.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

Rol Listesi;

1. Kral
2. Kraliçe
3. İyilik perisi
4. Arabulucu
5. Neşelendirici
6. Yalancı
7. İkiyüzlü
8. Bencil
9. Arabozucu gibi roller verilerek kimlerin isimleri yazılmışsa puana dönüştürülür. Kişiler hakkında bilgi sahibi olunur.

d) Sosyal Uzaklık Ölçeği

• Bireylerin sosyal kabul ve sosyal mesafelerini belirlemeye yarayan araçtır.
• Öğretmen uygular ve yorumlar.

4. ETKİLEŞİME DAYALI TEKNİKLER

a) Görüşme (Mülakat)

• Belli bir amaçla yapılır.
• İki ya da daha fazla kişi vardır.
• Sözlü ya da sözel olmayan iletişim araçlarıyla yapılır.
• Bilgi toplamak, bilgi vermek, kişisel yardım gibi amaçlara yöneliktir.
• Bireyi tanıyan kişilerle de görüşülebilir.
• Psikolojik kökenli sorunlarda uzman gerekli çalışmaları yaparken, bilgi verme amacıyla yapılan görüşmeleri öğretmen de yapabilir.

Görüşme Tipleri

1) Yapılandırılmış görüşme; görüşme sürecinde izlenecek yol önceden planlanır ve planlandığı gibi uygulanır. Görüşmeye dair her şey planlanmıştır.

2) Yapılandırılmamış görüşme; gelişme süreci doğal ve esnektir. Görüşmeci bağımsızdır. Soruları görüşme sırasında istediği gibi sorar.

3) Güdümlü görüşme; görüşmeci aktif, görüşülen kişi pasiftir. Süreci görüşmeci yönlendirir.

4) Güdümsüz görüşme; her iki tarata aktiftir. Sorumluluklar paylaşılmıştır.

b) Ev Ziyareti

• Ev ziyareti planlı olmalıdır.
• Aile hakkında ilk elden bilgi alınır.
• Çocuk hakkında daha çok olumlu ifadelere yer verilmelidir ve diğer öğretmenler ile okulun eleştirilmesine fırsat verilmemelidir.
• Ailenin psikolojik danışma ve rehberlik servisine ilgisini arttırır.
• Okul, aile işbirliği sağlanır.
• Amaç; çocuğun aile ile iyi iletişim kurmasına yardım etmektir.
• Görüşmede öğrenci de hazır olmalıdır.
• Ailenin çocuk üzerindeki etkileri gözlemlemeye çalışılır.
• Ziyarette resmi bir hava olmamalı ve kısa sürmelidir.
• Toplanan bilgiler ziyaretten sonra mutlaka gözlem ve görüşme formlarına kaydedilmelidir.
• Ziyaretin bir saati geçmemesine dikkat edilmelidir.
• Ziyareti başka ailelerin duymasına izin verilmemelidir.
• Ziyaret sırasında sınıf rehber öğretmeninin yanında mümkünse okul rehber öğretmeni de bulunmalıdır.

c) Psikodrama

• Bireyin; iç dünyasına ilişkin, duygularını, tavırlarını, kaygı, korku ve algılarını bir temsil veya oyun içinde ifade etmesini sağlar.
• Bir kişiye tedavi uygulanmaya çalışıldığı için öğrenci merkezlidir.
• Bireye kaygı ve üzüntü veren bir sorunu, birey rol alarak oynar.
• Grup içerisinde gerçek hayattaymış gibi oyun oynanır.
• Duygusal ve psikolojik yoğunluk vardır.
• Özel olarak hazırlanan bir odada oynanır.
• Bir yönetici (müdür, müdür yrd.), danışman veya tedavi uzmanı (terapist), danışanlar ve izleyiciler vardır.
• Uygulaması ve yorumlaması uzmanlık gerektirir.

d) Sosyodrama

• Bir grup öğrencinin, toplumsal problemlerle ilgili bazı rolleri paylaşarak izleyici karşısında oynamalarıdır.
• Her öğrenci, seçilen problemin içinde bir başkasının rolünü oynar.
• Toplumsallaşmayı sağlar.
• Sosyal problemler karşısında daha bilinçli davranmayı sağlar.
• Empati kurma becerisi geliştirir.

e) Oyun Terapisi

• Duygusal sorunların ve davranış bozukluklarının tedavisinde kullanılır.
• Duyguların rahat söylenebileceği rahat bir ortamda yapılır.
• Sözel olmayan iletişim aracı kullanılır.
• Oyun ortamı önceden hazırlanmıştır.
• Çocuklar serbestçe oynarken davranış ve duyguları gözlem yoluyla incelenir.
• Çocuklar çeşitli araç gereç ve oyuncaklarla oynarken, kurdukları oyun düzeninden, oyuncak kullanma biçiminden, oyuncakla arasındaki ilişkileri ve çocukların duygu, ilgi, ihtiyaç vs. özelliklerini saptamaya yarar.
• Bu yolla çocukların, kaygıları, arzuları, korkuları, düşmanlıkları, öfkeleri, nefretlerini açığa vurulur.
• İşbirliği ve sosyalleşmeyi sağlar.
• Terapist sorular sorarak oyunu yönlendirebilir.
• Uygulaması ve yorumlaması uzmanlık gerektirir.

NOT: Psikodrama, sosyodrama ve oyun terapisine aynı zamanda oyun teknikleri de denir.

5. DİĞER TEKNİKLER

a) Vaka İncelemesi

• Bir öğrencinin tüm yönlerinin ayrıntılı biçimde incelenmesidir.
• Özel sorunlar, öğrenme güçlükleri, uyum zorlukları ve normal yardımların dışında özel ilgi ve dikkat gerektiren öğrenciler üzerinde uygulanır.
• Tedavi edici uygulamalar olarak tanınır. Çünkü problemler çeşitli kaynaklar yardımıyla saptanmıştır.
• Rehberlik Araştırma Merkezlerinde daha çok uygulanır.
• Uygulaması ve yorumlaması uzmanlık gerektirir.

b) Vaka Konferansı

• Bireyin davranışlarını anlamak amacıyla uzmanların bir araya gelerek görüşmesidir.
• Uzmanlar takım ruhuyla çalışarak sorunu anlamaya çalışırlar.
• Her türlü özel ve gizli bilginin kullanılması gereklidir.
• Uygulaması ve yorumlaması uzmanlık gerektirir.

c) Bibliyoterapi

• Birey okuma yoluyla problemleri görmeye çalışır.
• Deşarj olarak, problemleri için çareler arar.
• Ruhsal sorunlar içeren kitaplardan, edebi eserlerden, ünlülerin hayat hikâyelerinden vb. yazılardan yararlanılır.
• Uygulaması ve yorumlaması uzmanlık gerektirir.

d) Öğrenci Tanıma Fişi

• Öğrencilerin; kimlik bilgileri, fotoğrafı, adres bilgileri, aile yapısı, aile içi etkileşim, ekonomik durum, toplumsal ilişki, bedensel ve sağlık gelişimi, mesleki eğilim, duygusal gelişimi vs. hakkında bilgilerin yer aldığı ve öğrenci hakkında kısa sürede bilgi almak için hazırlanmış fişlerdir, tanıtıcı bilgilerdir.

e) Sosyal Atom Ölçeği

• Duygusal, sosyal ve kültürel açıdan bireyi etkileyen birey için önemli olan kişiler topluluğuna vurgu yapar.
• Bireyin sosyal destek sistemi hakkında içgörülerini geliştirir.

TOPLU DOSYA

• Öğrenciler hakkında değişik tekniklerle ve değişik kaynaklardan toplanan bilgilerin özetlenerek sistemli biçimde kayıt edildiği dosyalardır.
• Merkezi kayıt sistemi olarak da bilinir.

Toplu dosyada bulunması gerekenler;

Tanıtıcı kişisel bilgiler: Adı, soyadı, adres vs.

Ev ve aile durumu: Anne, baba, kardeş hakkında bilgi ve ailenin ekonomik durumu ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Okul özgeçmişi ve akademik durumu ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Kişisel ve sosyal gelişim: Benlik tasarımı, kişisel uyum, sosyal ilişkiler vs. ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Özel yetenekleri ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

İlgileri ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

İş tecrübesi ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Eğitsel ve mesleki planlar: Nerede okumak istiyor, hangi meslekte çalışmak istiyor vs. ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Otobiyografi ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Vaka kayıtları ile ilgili bilgi bulunmalıdır.

Toplu Dosya Gizlilik Düzeyleri

Birinci Düzey

• Herkese açık bilgilerdir
• Okul yöneticisi istediği kişiye verir
• Adı, soyadı, boy, kilo vs. bilgiler vardır.

İkinci Düzey

• Sorumlu kişilere verilecek bilgileri kapsar
• Gelir düzeyi, akademik özgeçmiş, hobiler vs.
• Eğer veli gizlilik şartı koymuşsa bilgi verilmez
• Öğrencinin iyiliğine dair kullanılacağı uzman tarafından yönetici ikna edildikten sonra verilebilir.

Üçüncü Düzey

• Birine verilmesi için öğrencinin veya velinin onayı şarttır.
• Kişinin sınıf içindeki başarı sırası ile ilgili bilgileri kapsar.
• Öğretmenlerin ve uzmanların tavsiyelerini içeren bilgilerdir.
• Standart test sonuçlarının bulunduğu bilgilerdir.

Dördüncü Düzey

• Toplu dosyada yer almamalıdır.
• Gizli bir yerde saklanmalıdır.
• Psikolojik durumla ilgili muayene sonuçları kapsar.
• Tıbbi ve yasal inceleme sonuçlarını içerir.

NOT: Toplu dosyaların herhangi bir düzeyinde öz saygı zedeleyici dil kullanılamaz.