KPSSTarih

Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi – KPSS Ders Notu

İnkılap Tarihi KPSS ders notlarına Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ile devam ediyoruz. Uzunca bir konu olduğundan Kurtuluş Savaşı’nı birkaç yazı dizisinde işleyeceğiz. Bu yazıda Kuva-i Milliye, Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı, Kongreler, TBMM’nin açılma süreci gibi konulara değineceğiz.

KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ

Kuva-i Milliye

  • İşgalcilere karşı Türk halkının gösterdiği silahlı direnişe kuva-i milliye denir.
  • İlk direnme hareketi Koca Hasan Paşa önderliğinde Dörtyol’da Fransızlara karşı oldu.
  • Güney cephesindeki bu kuva-i milliye çalışmaları Urfa, Antep ve Maraş’ı kurtardı.
  • İkinci direnme hareketi Batı Anadolu’da Yunanlılara karşı oldu.
  • İlk kuva-i milliye teşkilatı İzmir’in işgaliyle Yunanlılara karşı oluşturuldu.
  • Ali Fuat Cebesoy, Batı cephesi kuva-i milliye komutanı oldu. (Sivas Kongresi’nde)
  • Kuva-i Milliye, 8 Kasım 1920’de düzenli orduya katılmıştır.

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı

  • Milli mücadele fiilen başladı!
  • Boğaza demirli itilaf donanmasına Kartal-2 gemisinde “Geldikleri gibi giderler!” sözünü söylemiştir.
  • 9. Ordu Müfettişi ve İstanbul Hükümeti Komiseri unvanıyla yola çıkmıştır.
  • Bu görevi esnasında Samsun Raporu’nu hazırladı.

Samsun Raporu;

  1. Rumlar siyasi emellerinden vazgeçerse sorunlar düzelir.
  2. Türklüğün manda ve himayeye tahammülü yoktur.
  3. İzmir’in işgali geçici ve haksızdır.
  4. Ulus, ulusal egemenlik ve Türk milliyetçiliğini kabul etmiş ve bunu gerçekleştirmek için çaba gösterecektir.

Not: Mustafa Kemal bu raporuyla ilk kez resmi görevine ters düşmüştür!

Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)

  • Milli bilinci uyandırmak amacıyla yapmıştır.
  • M. Kemal’in ilk ve tek bireysel çalışmasıdır.
  • Tekrar çağrılmasına rağmen geri dönmedi, üstüne İstanbul Hükümetine telgraf çekti; “Anadolu’da oluşmaya başlayan ulusal hareketi hiçbir güç durduramaz!” dedi. (İstanbul Hükümeti ile ters düştü)

M. Kemal genelge ile halktan; İşgallere karşı protesto ve miting yapmalarını, azınlıklara karşı taşkınlık yapmamalarını ve cemiyetler kurulmasını istemiştir.

  • 28 Mayıs’ta Havza Mitingi (ilk milli mücadele mitingi) düzenledi. Aynı tarihlerde İstanbul’da Fatih, Sultan Ahmet ve Üsküdar mitingleri düzenlendi. (Bu mitingler sonucunda 67 Türk aydını tutuklanarak Malta’ya sürüldü)
  • Havza Genelgesi, milli mücadele döneminin ilk ulusal belgesidir!

Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919)

  • M. Kemal önceden hazırladığı bu belgeyi yakın arkadaşları, Rauf Orbay, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir ve Cemal Paşa’ya onaylattıktan sonra yayınladı. Bunun sebebi milli mücadeleyi bireysellikten çıkarmak istemesidir!
  • Amasya Genelgesini imzalayanlar; Rauf Orbay, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy
  • Telgrafla Onaylayanlar; Kazım Karabekir, Mersinli Cemal, Cafer Tayyar

Not: Amasya genelgesini imzalayanlar yada telgrafla onaylayanlar arasında İsmet Paşa ve Ali Fethi Paşa yoktur!

  • Hükümetin görevini yapamadığını ve vatanın tehlikede olduğunu belirtti.
  • İlk kez rejim değişikliğinden üstü kapalı olarak bahsetti (Cumhuriyet).
  • Temsil heyetinden ilk kez burada bahsedildi!

Not: Temsil heyetinden ilk kez Amasya Genelgesi’nde bahsedildi. Kuruluşu Erzurum Kongresi’nde gerçekleşti. Ulusallık kazandığı yer ise Sivas Kongresi olmuştur!

Not: Temsil heyeti yetkilerini daha sonra TBMM’ye devretmiştir.

  • Sivas’ta bir kongre yapılmasının gerekliliğine değindi.
  • İlk kez Mondros’a, itilaflara ve İstanbul hükümetine açıkça karşı çıkıldı.
  • M. Kemal bu genelgeden sonra 2. kez geri çağrıldı. Bu durum üzerine görevinden istifa etti. (TBMM’nin 1921’de verdiği başkomutanlık yetkisine kadar milli mücadeleye sivil olarak devam etmiştir.)
  • M. Kemal’in resmi görevle yaptığı son çalışmadır.
  • Ulusal harekatı başlatan ilk resmi belgedir.
  • Türk inkılabının ihtilal safhasıdır!
  • Artık İstanbul, Anadolu’ya hakim değil, tabii olmak zorundadır! demiştir.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)

  • Doğu Anadolu Müdaafa-i Hukuk Cemiyeti ve Trabzon Müd. Huk. Cem. iş birliği ile toplandı.
  • M. Kemal bu kongreye davetle katılmıştır.
  • Toplanma amacı; Doğu Anadolu’yu ve Doğu Karadeniz’i Ermeni ve Rumlara karşı savunmaktır.
  • 54 kişi katıldı. Mardin, Diyarbakır ve Elazığ delegeleri, Elazığ Valisi Ali Galip ve Diyarbakır Valisinin engellemeleri yüzünden kongreye katılamadı.
  • Toplanış olarak bölgesel fakat alınan kararlar açısından ulusal bir kongredir.
  • M. Kemal ve Rauf Orbay’ın katılımları Kazım Bey ve Cevat Bey’in kongreden istifası ile gerçekleşmiştir.
  • M. Kemal’in ilk sivil görevi Erzurum Kongre Başkanlığıdır!
  • 9 kişiden oluşan Temsil Heyeti kuruldu. (Doğu illerini temsil ediyor)
  • İlk defa Misak-ı Milli’den ve hükümet kurmaktan bahsedildi.
  • İlk kez ulusal egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirileceği söylendi. (Burada saltanatın kaldırılacağı mesajı vardır)
  • Vatan bir bütündür, bölünemez maddesi 1. maddedir.
  • Manda ve himaye reddedildi. (İlk kez tam bağımsızlıktan bahsedildi)
  • Bağımsızlığımıza saygılı dış devletlerden yardım alınabilir kararı alındı. (İlk kez dış politikadan bahsedildi)
  • Bölgesel + Ulusal + Dış politika kararları verildi.
  • Milli mücadelenin temel programı belirlendi.
  • Amasya Genelgesi, esasları burada karara dönüştü.
  • Azınlıklara özel hakların verilmemesi kararı verilmiştir.
  • İlk defa meclisin açılması dileği dile getirildi.

Balıkesir Kongreleri

I. Balıkesir Kongresi (27 Haziran – 12 Temmuz 1919)

II. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919)

  • Hacım Muhittin ÇARIKLI tarafından toplandı.
  • Bu kongrelerin olumlu ve olumsuz tarafları vardır.
  • M. Kemal katılmamıştır.
  • Bölgesel nitelikli mitinglerdir. Yunan işgallerine karşı toplanmıştır.
  • Padişaha bağlılık bildirildi. (Olumsuz)
  • Batı Cephesi kuruldu. (Kurtuluş savaşının ilk cephesidir)
  • Amasya Genelgesi’nde ki bağımsızlık çağrısına katılmıştır. (Olumlu)
  • Kuva-i Milliye’yi desteklemiştir. (Olumlu)
  • Sivas Kongresi’ne delege göndermemiş, gözlemci göndermiştir. (Olumsuz)

Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919)

  • Kuva-i Milliye’yi asker ve mal yönünden desteklemiştir.
  • M. Kemal katılmamıştır.
  • Balıkesir + Alaşehir delegeleri padişaha bağlılıklarını dile getirmişlerdir. (Ulusal egemenliği onaylamadılar)
  • İki kongrede Sivas Kongresi’ne delege yerine gözlemci göndermiştir.

Nazilli Kongresi (6 Ağustos 1919)

  • Celal BAYAR (Hoca Galip) tarafından toplandı.
  • M. Kemal katılmamıştır.
  • Bölgeseldir.
  • Oktruva (Gümrük) vergisi toplanmasına karar verilmiştir.

Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

  • Ulusal kongredir.
  • Ali Galip ve Ankara Valisi Muhittin, M. Kemal’i tutuklamak istemişlerdir.
  • M. Kemal, İstanbul Hükümeti’ne bu engelleme çalışmalarından dolayı; “Yaptıklarınızın hesabını bu millet elbet bir gün sizden soracaktır” demiştir.
  • 38 delege katılmıştır.
  • Rauf Orbay ve M. Kemal arasında başkanlık sorunu çıkmıştır. Yapılan oylama sonucu M. Kemal, Temsil Kurulu Başkanı oldu. (Ulusal lider vasfı kazandı)
  • Erzurum Kongresi kararları aynen kabul edildi.
  • Yararlı cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleşti.
  • Manda ve himaye kesin olarak reddedildi.
  • Temsil heyetinin 9 olan kişi sayısı, 16’ya çıkarıldı ve ulusal kimlik kazandı.
  • Temsil heyeti yürütme yetkisini kullanarak, Ali Fuat’ı Batı Cephesi Komutanı yaptı.
  • Temsil heyeti Damat Ferit Hükümetini düşürdü. Yerine Ali Rıza Hükümeti geldi. (Temsil heyetinin ilk siyasi başarısı)
  • Sivas’ta İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı. (Ulusal mücadelenin ilk yarı resmi gazetesi, daha sonra Hakimiyet-i Milliye oldu) Ayrıca bu gazete Cumhuriyet’in ilanının ardından Ulus ismini aldı.
  • Ankara’da Anadolu Ajansı kuruldu.

Milli Mücadele Yanlısı Yayınlar: Vakit, İkdam, Albayrak, Tasvir-i Efkar, Yeni Gün, Ses, İzmir’e Doğru, Doğru Söz, Açık Söz, Babalık, Öğüt, Mimber, Yeni Adana, İstikbal, Ahali, Emel, İleri, Hukuk-u Beşer, Küçük Mecmua, Akşam, Tercüman, Sebilürreşad (Dergi)

Milli Mücadele Karşıtı Yayınlar: Alemdar, Peyam-ı Sabah, Ferda, Türkçe İstanbul, Jurnal Köylü, Aydede, Ümit, Güleryüz, İrşad, Tan, Yeni Dünya, Şarkın Sesi, Zafer, Zincirbent

Sivas Kongresi’nde Yaşanan Sorunlar;

  1. M. Kemal ittihatçı olmadığını ispatlamaya çalıştı.
  2. Fransız işgali gerçekleşti.
  3. Başkanlık sorunu çıktı.
  4. Ali Galip ve Vali Muhittin, kongreyi engellemeye çalıştı.
  5. Kongre konuşmasında saltanata bağlılık yemini yapılması istendi.

Amasya Protokolü (Görüşmeleri) (20-22 Ekim 1919)

  • Ali Rıza Paşa Hükümeti ve Temsilciler Kurulu arasında gerçekleşmiştir.
  • İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa, Temsilciler Kurulu adına ise M. Kemal görüşmeyi yapmıştır.
  • Protokolde imzalanıp yürürlüğe giren tek karar Mebusan Meclisi’nin açılması olmuştur. (Bu da tam olmamıştır M. Kemal aslında Mebusan Meclisi’nin İstanbul dışında bir yerde baskılardan uzak olarak açılmasını istemişti)
  • İlk kez İstanbul Hükümeti + İtilaflar ve Temsil Kurulu farklı amaçlar içinde olsalar da ortak karara vardılar. (Hepsi Mebusan Meclisi’nin açılmasını istiyorlardı)
  • Amasya Protokolü, Temsil Kurulu’nun 2. siyasi başarısıdır. (1. başarısı Damat Ferit Hükümeti yerine Ali Rıza Hükümeti’ni getirmek oldu)

Sivas Komutanlar Toplantısı

  • Temsil heyetinin Ankara’ya taşınma kararı alındı. (M. Kemal’in bu kararına Kazım KARABEKİR itiraz etti)
  • M. Kemal, İstanbul Hükümeti’ne şans tanıdı.
  • M. Kemal Mebusan Meclisi’nin İstanbul’da açılmasına itiraz etmeyelim dedi.
  • M. Kemal “Milli mücadele yanlısı milletvekilleri beni Ankara’da bulsun onlardan isteklerim olacak” dedi.
  • Temsil kurulunun Ankara’ya geliş tarihi 27 Aralık 1919’dur.
  • M. Kemal bu toplantıda alınan kararlar ardından, Mebusan Meclisi seçimlerinde Erzurum milletvekili olarak seçilmiştir.

Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Toplanması ve Misak-ı Milli’nin Kabulü (12-28 Ocak 1920)

  • Amasya Görüşmeleri sonucu Meclis-i Mebusan toplandı.
  • M. Kemal kendisinin gıyaben Meclis Başkanı seçilmesini istedi. (Seçilmedi, Reşit Hikmet Başkan oldu)
  • M. Kemal, mecliste Vatanın bütünlüğünü ve milletin bağımsızlığı ile alakalı kararlar alacak Müdafaa-i Hukuk grubu oluşmasını istedi. (Oluşmadı)
  • Meclisteki kararlar her ner kadar M. Kemal’in istediği gibi olmasa da Misak-ı Milli kabul edildi. (Parlamento kararıdır, padişah kabul etmedi) 

Misak-ı Milli Kararları

  1. Milli sınırlara son ve kesin şekli verildi.
  2. Boğazlar hakkında denetim ilgili devletlerle ortak kararlarla yapılmalı denildi.
  3. Azınlıklara diğer ülkelerde Türklere hangi haklar tanınıyorsa o haklar tanınmalı denildi.
  4. Kapitülasyonlara karşı çıkıldı. (İlk kez)
  5. Arap ülkelerinin geleceğini o ülkelerin halkının kararı belirleyecek, denildi.
  6. Batı Trakya’nın geleceği için halk oyuna gidilecek, denildi.
  7. Gerekirse Kars, Ardahan ve Batum’da bir daha halk oyu yapılacak denildi. (İlk oylama 1918’de yapılmıştı)
  8. Sınırlar, boğazlar ve İstanbul ile ilgili kararlar kabul edilirse Osmanlı dış borçlarının ödeneceği taahhüt edilmiştir.
  9. Kayıtsız şartsız bağımsızlık! fikri vardır. Bu konuda asla taviz verilmeyecek, denildi.
  • İşgalciler bu kararlardan rahatsız oldu. Baskıyla önce Sadrazam Ali Rıza Paşa, sonra yerine getirilen Salih Paşa’yı istifa ettirdiler. İstedikleri kabul edilmeyen işgalciler meclisi basıp 150 milletvekili ve aydını Malta’ya sürgüne gönderdi. (Bu durum Türk halkının iradesini hiçe saydıklarını gösterir)
  • İtilaflar, İstanbul’un işgalinden Anadolu harekatı sorumludur, diyerek Milli mücadeleyi engellemek ve tepkileri azaltmak istemiştir.

Not: Kanun-i Esasi’ye göre meclisi açıp kapatma yetkisi padişahtadır. İngilizlerin meclise müdahalesi anayasaya aykırıdır!

M. Kemal’in İşgale ve İtilaf Devletlerine Tepkisi (19 Mart 1920)

  • İstanbul ile tüm ilişkiler kesilecektir.
  • İstanbul’da ki tutuklamalara karşı Anadolu’da itilaf subayları tutuklanacaktır.
  • İstanbul’a vergi gönderilmeyecek, İstanbul Hükümeti’nin gelirleri Ankara’da toplanacaktır.
  • İstanbul ve Adana’dan Anadolu’ya düşman sevkiyatının engellenmesi için; Gevye ve Ulukışla demiryolları tahrip edilecektir.
  • Padişah tutsak olduğu için Milli Mücadele padişah adına yürütülecektir.
  • İstanbul’dan kaçabilen milletvekillerinin hakkı saklıdır. Ankara’da ki yeni meclise katılabileceklerdir.
  • Bütün bunlar saltanat ve hilafet yanlılarını da milli mücadelenin yanına çekmiş TBMM’nin açılmasına zemin oluşturmuştur.
  • M. Kemal’in, Amasya Protokolü’nde söyledi; İstanbul’da meclisin düzgün olmayacağı görüşü bu durumla ispatlanmıştır. (Gerçekçilik ve ileri görüşlülük) 
  • Salih Paşa’nın istifası üzerine Damat Ferit tekrar hükümet kurmuştur. Mebusan Meclisi süresiz tatil edilmiştir. (Bu kapanış 3. kapatılışıdır) Bu durumla birlikte Osmanlı Parlamento tarihi bitmiştir!

 

Hüseyin Faruk YILDIRIM

Fen ve teknoloji dışında, sinema, fantastik edebiyat ve tarih sevdalısı, sıkı bir Yüzüklerin Efendisi hayranı.

2 Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu