KPSS Eğitim Bilimleri Rehberlik ve Özel Eğitim

İletişim Becerileri ve Çatışma Çözme – KPSS Ders Notu

Hüseyin Faruk YILDIRIM

0 424 7 dakika okuma süresi

Rehberlik KPSS ders notlarına İletişim Becerileri ve Çatışma Çözme konusu ile devam ediyoruz.

İLETİŞİM BECERİLERİ VE ÇATIŞMA ÇÖZME

İLETİŞİM BECERİLERİ

İletişim; bireyler ve gruplar arasında sözlü, yazılı, jest, mimik ve simgeler aracılığı ile duygu ve düşüncelerin etkileşimini sağlayan süreçtir.

İletişim Becerileri

Mesaj gönderme ve mesaj alma şeklinde olur.

A) Mesaj Gönderme Becerileri

Sözlü ya da sözsüz becerilerdir.

1) Sözlü İletişim

Kelime kullanarak yapılır.
Sesin niteliği, tonlaması, vurgusu hızı dil- ötesi iletişim olarak adlandırılır.
Ne söylediğin ve nasıl söylediğin sözlü iletişim açısından önemlidir.

2) Sözsüz İletişim

Jest, mimik, göz teması, kıyafet, ortamı kullanma, beden duruşu, oturma biçimi vs. sözsüz iletişim açısından önemlidir.

B) Mesaj Alma (Dinleme) Becerileri

Sağlıklı iletişim kurulabilmesi için karşıdaki kişiyi doğru anlamak gerekir.
Eğer iyi bir dinleyici olamazsak iletişimi doğru olarak gerçekleştiremeyiz.

Dinleme Çeşitleri

a) Pasif (edilgin) Dinleme

Karşıdaki kişinin sessizce dinlenmesidir.
Sessizlik, karşıdaki kişiyi duygularını bizimle paylaşması için yüreklendiren çok güçlü sözsüz iletişimdir.
Fakat sürekli sessiz kalmak karşıdaki kişiyi dinlemediğimiz düşüncesi uyandırabilir.
Bu yüzden dinlediğimizi belli eden hareketlerde bulunmalıyız.
Baş sallama, gülme gibi.

b) Kapı Aralayıcı Mesajlar

Duygularını tam olarak yerine getiremeyen, sorunlarını anlatamayan kişileri konuşmaları sırasında cesaretlendirmeye ihtiyaç duyulur.
Anlatmak ister misin? Emin misin? Söyleyecek başka bir şey var mı? Gibi sorularla konuşan kişiyi daha fazla anlatması için davet etmedir.

c) Aktif (katılımlı) Dinleme

Dinleyen pasif değildir.
Dinlediğini anladığı şekliyle geri göndererek dinlediğini hissettirir.
Bir hükme varılmaz, duyguların anlaşıldığını belirtmek için söylenenleri yansıtarak dinlemedir.
Yorum yapılmaz, amaç anlatan kişinin daha rahat biçimde duygusunu ifade etmesini sağlamaktır.
Etkin dinleme dinleyicinin düşünce ve duygularını bir kenara bırakmasını gerektirir.
Empati kurulması önemlidir.
Karşıdaki kişiyi olduğu gibi kabul etmek önemlidir. (Koşulsuz kabul)

Aktif Dinlemeyi Gerçekleştirmede İki Önemli Koşul

1) Koşulsuz Saygı / Kabul

2) Empatik Anlayış

İLETİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI

1. EMPATİ

İletişim sırasında, kişinin kendisini karşıdakinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakarak duygu ve düşüncelerini doğru bir şekilde anlamaya çalışması ve duyarlı olmasıdır.
Empatik anlayış; kişinin objektifliğini kaybetmeden kendisini diğer insanların yerine koymayı ve onların yaşantılarına onlar açısından bakabilmeyi gerektirir.
Kişi toplumun ve kendinin değer yargıları ile karşıdaki kişiyi eleştirmemelidir.
Karşıdaki kişiye akıl vermek yoktur.
Anlatılan sorunun kendisinde de olduğu söylenmemelidir. Her insanın, olaylara ilişkin kendine özgü bir bakış açısı (fenomonolojik alanı) vardır. Bu yüzden kişileri anlamak çok önemlidir.

2. SEMPATİ

Sempati objektifliği kaybettirir.
Sempati kişinin yaşadığı bir duyguyu karşıdaki kişinin de yaşadığını düşünerek kişiye yönelmesidir.
Sempati karşıdaki kişiyi anlamış olalım ya da olmayalım ona hak vermek vardır.

Örnek: Taraftarı olduğunuz takımın kalecisi penaltı kurtarırsa, onunla birlikte sevinir ve yine kaleci penaltıyı kurtaramazsa onunla birlikte üzülürseniz bu sempatik yaklaşımdır.

3. KOŞULSUZ KABUL

Tüm söylenenleri onaylama, tüm fikirlere katılma değildir.
Söylenenleri yorumlamak gerekir.
Karşımızdaki kişiyi yargılamadan ve eleştirmeden olduğu gibi kabul etmektir. Saygı duymaktır.
Karşıt fikirde bile olsak empati kurmalı ve kişiye saygı göstermeliyiz.
Kişiyi kendimize uydurma çabası içinde olmamalıyız.

4. KENDİNİ AÇMA

Kişinin kendisine anlatılan durumla ilgili benzer bir yaşantısını paylaşması kendini açmadır.

Örneğin: Kopya çeken bir öğrenciyi yakalandıktan sonra bir başka öğrenci bende kopya çekmiştim ve yakalanmıştım, farklı duygulara kapılmıştım. (kendini açma)

5. SAYDAMLIK / İÇTENLİK / DÜRÜSTLÜK

Başkaları tarafından onaylanma ya da dışlanma korkusu yaşamadan bireyin kendi düşüncelerini ortaya koyması ve ilişkilerinde kendi duygularını ifade etmesidir.

6. BEN DİLİ

Kişinin kendini rahatsız eden davranışın kendisinde nasıl bir duygu uyandırdığını ifade eden söyleyiş şeklidir.
Karşımızdaki kişinin davranışlarının yanlış olduğunu, onun kişiliğine dokunmadan söylememizi sağlar.
Kişi suçlanmaz, davranış eleştirilir.
Karşıdaki kişi savunmaya geçemez.
Karşıdaki kişi kendini suçlu hissetmez.
Neden o duyguyu yaşadığı karşıdaki kişiye anlatıldığı için iletişim sağlıklı olur.
Ben mesajı alan kişi başkalarını da düşünmeyi öğrenir.
Kişileri yakınlaştırır ve anlaşmazlıkları azaltır.
Konuşan kişiyi duygu birikiminden uzaklaştırarak rahatlatır.

ÖRNEKLER: Bir şey söylemeye başlayıp ta bir türlü sonunu getiremediğim zaman çok rahatsız oluyorum. Bu akşam çok yorgun hissediyorum canım. İstersen oyun oynamayı başka bir akşama erteleyelim şeklinde ifade edilebilir. Yüksek sesle konuştuğunuz için dikkatim dağılıyor.

7. SEN DİLİ

Kızgınlığa bağlı olarak karşıdaki kişiye ne hissettiğini söylemeden suçlamaktır.
Suçlanan kişi sizi dinlemez.
Sizi nasıl kırabileceğinin hesaplarını yapar.
Suçlayıcıdır.
İletişim yollarını kapatır.
Kişiyi gücendirir, direnmesine neden olur.
Kızgınlığın sebebi anlaşılmaz.

Örneğin; Çok kabasın! Her zaman sözümü kesiyorsun! Her akşam aynı şey, tutturuyorsun oyun oynayalım diye! Benim yorgun olabileceğim hiç aklına gelmiyor değil mi? Yaramaz ve şımarık bir çocuk gibi davranıyorsun! Çok fazla gürültü ediyorsun.

İLETİŞİM PENCERESİ (JOHARİ PENCERESİ)

Etkili iletişim kişilere kendimizi tanıtmakla ve onları tanımakla olur.
Başkalarınca tanınmaya açık olmaya iletişim penceresi denir.
Dört şekilde görülür.

a) Açık Alan: Hem kendimiz hem de başkaları tarafından bilinen yönümüzdür.

b) Kör Alan: Kendimizce bilinmeyen başkalarınca bilinen yönümüzdür.

c) Gizli alan: Bizim bildiğimiz ama başkalarının bilmediği özelliklerimizdir.

d) Bilinmeyen Alan: Bizimde başkalarında bilmediği alandır.

Özsaygı Ve İletişim Benlik

Bireyin sahip olduğu bütün özelliklere ilişkin kendi değerlendirmesidir.
Benlikle ilgili üç kavramdan bahsedebiliriz.

A) Benlik İmgesi

Sahip olunan fiziksel, zihinsel özelliklerin farkında olmaktır.
Benlik imgesi anne babanın davranışları ile başlar.
Okul yaşantıları ve çevreyle gelişmeye devam eder.
Başkalarının geri bildirimlerinden etkilenir.
Benlik algıları olumlu ve olumsuz olabilir.
Birey kendini nasıl algılıyorsa ona göre davranır.
Psikolojik danışma yardımı bireyin olumlu benlik algısına ulaşmasına yardım eder.
Bireyin kendisine ilişkin olumsuz olan gerçeğe uygun olmayan benlik algısı geliştirmesi bireyin özsaygı düzeyini oluşturur.
Yeteneklerinin üstünde başarı bekler.

B) İdeal Benlik

Kişi benlik imgesisin gelişmesiyle yavaş yavaş sahip olması gereken özelliklerin farkına varır.
İdealler, içinde yaşanılan toplum tarafından kabul edilen ideal standartlardır.
Akıllı, uysal, misafirperver, dürüst, güvenilir vs. olmak.

C) Özsaygı

Bireyin kendisine biçtiği değerdir.
Benlik imgesi ile ideal benlik arasındaki farkın değerlendirilmesiyle oluşur.
Kişinin algıladığı “ben” ile olmak istediği “ben” arasındaki fark özsaygı düzeyini verir.

Özsaygıyı geliştirmek için;

Öğretmen, sıcak, destekleyici, sosyal açıdan aktif, düzenli rahat bir sınıf ortamı oluşturmalıdır.
Öğretmen içten olmalıdır.
İlişkiler doğal olmalıdır ve savunucu tutumlar sergilememelidir.
Öğretmen, öğrencinin kişiliğini yargılamadan, eleştirmeden olduğu gibi kabul etmelidir.
Öğretmen, öğrencilere empatik bir anlayışla yaklaşmalıdır.
Öğretmen, öğrenciye özsaygı geliştirici dil kullanmalıdır.
Öğretmen, öğrencilerini kişisel olarak tanımalı ve isimleriyle hitap etmelidir.
Bütün bunları yapmak isteyen öğretmen yüksek özsaygı düzeyine sahip olmalıdır.
Öğretmen öğrenci etkileşiminde koşulsuz kabul, empati ve içtenlik önemlidir.

Öz Saygı Geliştirici Dil

Kişiyi küçük düşürücü, mahcup edici, ifadeler kullanmaktan kaçınmalıdır.
Olumlu benlik oluşturmak amacıyla kullanılmalıdır.
Ders çalışmaktan hoşlanmıyorsun.
Top oynamak istemiyorsun gibi

Öz Saygı Zedeleyici Dil

Öğrenciyi kıran üzen olumsuz, olumsuz benlik algısına neden olan ifadeler kullanmadır.
Tembelsin.
Yeteneksiz olduğun için top oynamak istemiyorsun.

ÇATIŞMA ve ÇÖZME YOLLARI

Çatışma: Birinin isteği diğerini engelliyorsa ortaya çıkan duruma çatışma denir.

Çatışmaları bilinçli ya da bilinçsiz çözeriz.
Çatışma sonunda ya uzlaşma sağlanmalı ya da iki tarafın memnun olduğu şekilde sonuçlanmalıdır.

Çatışma İle Başa Çıkma Yolları

1) Kaplumbağa Taktiği (Geri Çekilme): İsteklerimiz ve ilişkilerimizden vazgeçeriz.

2) Köpek Balığı Taktiği (Zorlama): Asıl olan isteklerimdir. Kazanmak amaçtır. İlişki feda edilebilir. Gücü elinde bulunduranların taktiğidir. Patronlar, ustabaşları.

3) Ayıcık Taktiği (Alttan alma): Kendi gereksinmelerinden vazgeçer. Karşı tarafın ihtiyaçlarının karşılanmasına izin verilir. İlişki korunmaya çalışılır. İşçiler, patronun karşısında ustabaşları.

4) Tilki Taktiği (Uzlaşma): Ortak noktada buluşmayı hedefler. İstekler ve ilişki orta derecede önemli ise biraz ilişkiden biraz isteklerden vazgeçilir. Orta yol bulunmaya çalışılır.

5) Baykuş Taktiği (Yüzleşme): İstekler ve ilişki önemlidir. Her iki tarafın ihtiyaçlarının tümü karşılanır.

Akran Arabuluculuğu

Öğrenci çatışmalarını çözmede etkin bir yöntemdir.
Tarafsız bir öğrencinin, tarafların sorununu çözmek için birlikte çalıştığı iletişim sürecine akran arabuluculuğu denir.
Gönüllülük ilkesine göre hareket edilir.
Arabulucu çatışma çözme ve iletişim becerileri eğitimi almalıdır.
Çatışma yaşayan bireyler bir araya getirilir. Arabulucu onlar adına karar vermez.
Çatışma yaşayan bireylerin bir arada yaşamalarına yardımcı olur.
Akran arabuluculuğu; barışçıl okul kültürü geliştirmemize, benlik kavramının güçlenmesine, diyaloga, şiddet tepkilerini ortadan kaldırmaya dayalı önleyici temel program niteliği taşır.

Atılganlık / Girişkenlik

Sosyal becerilerden biridir. Yardım alır, yardımda bulunur, ters gelen istekleri geri çevirirler.
Bireyin olumlu / olumsuz duygu, düşünce ve arzularını başkalarının haklarının çiğnemeden, kaygı ve suçluluk duymadan olumlu ve kararlı biçimde ifade etmesidir.
Haklarını kararlı biçimde korur.
İnsanlar arası ilişkilerin en olumlu biçimi atılganlıktır.
Atılgan kişinin; ses tonu duruma uygundur, konuşması akıcı ve açıktır, iletişimde göz temasına özen gösterir, beden dilini etkili kullanır, sözlü ve sözsüz mesajları uygundur.

Atılganlık Eğitimi

Kendine güveni olmayan,
Benliği olumsuz yönde gelişmiş,
Hakkını koruyamayan,
Hakkını koruması gerektiğini bilmeyen bireyleri eğitmek için verilir.
Birey atılganlık eğitimi ile nerede nasıl davranacağını öğrenir.
Bireylere grup halinde eğitim verilebilir.
Atılganlık eğitiminde; fikirleri “ben” cümleleri ile söyleme, kaygıyı azaltma, hayır demeyi öğrenme, haklı öfkeyi uygun dille ifade etme, kişisel hakların bilincine varabilme gibi konular ele alınır.
Bu eğitim sonrasında birey hayır diyebilir, duygu ve düşüncelerini ifade edebilir, karar verebilir, sorumluluk alabilir ve problemleri çözebilir.
Ben dilini kullanmayı öğrenebilir.

Saldırganlık ve Şiddet Saldırganlık

Başka kişiye zarar veren bir davranıştır.
Saldırganlık tehdit olarak algılanan bir durumda gösterilen savunma tepkileridir.
Değerlendirme bilişsel değil, öfke davranışları şeklinde yapılır. Buna birincil gruptaki değerlendirme denir.
Planlı olarak yapılan, belli amaca yönelik, önceden düşünülmüş, davranışları içeren saldırganlık davranışına ikincil gruptaki saldırganlık denir.

Akran Zorbalığı

Kurbanın korkmasına, acı çekmesine neden olan taraflar arasında dengesizliğin olduğu, güçlünün güçsüze baskı yaptığı, kurbanın herhangi bir kışkırtma da bulunmadığı ve genelde aynı çocuklar arasında tekrarlanan fiziksel, sözel ve psikolojik saldırılardır.
Zorbalık tekrarlı olarak yapıldığı için rasgele saldırgan davranışlardan farklıdır.
Doğrudan ve dolaylı olarak yapılabilir.
Doğrudan zorbalık; vurma, tehdit etme, alay etme gibi açık saldırıyla gerçekleşir.
Dolaylı zorbalık; gruptan dışlama, dedikodu yayma, utandırma gibi davranışlar aracılığı ile yapılır.
Zorbalık ve çatışma aynı şey değildir.
Çatışma doğal bir süreç iken, zorbalık, güçlü güçsüz dengesine göre oluşur.

Zorbalığı azaltmak için;

Olumlu alile ilişkileri
Tutarlı anne baba tutumları
Uygun problem ve çatışma çözme
Öfke kontrolü
İletişim becerilerine sahip olma
Empatik ilişkiler kurabilme gibi önlemler zorbalığı önleyecek koruyucu önlemlerdir.

Zorba ve Kurban Öğrencileri Değerlendirmede Kullanılacak Teknikler

Öğretmen raporu, gözlem sonuçları ve akran değerlendirmeleri ile zorba ve kurban öğrenciler tespit edilebilir.
Zorbalıklar ilgili geliştirilmiş ölçeklerden faydalanılabilir.
Bu ölçekleri uygulamak için öğretmenin önceden eğitim alması gerekmemektedir.
Diğer tekniklerle toplanan bilgiler, ölçek sonuçlarıyla bir arada değerlendirilir.
Toplanan bu bilgiler sonucunda öğrenciler hakkında kesin yargıya varılmaz.

Siber Zorbalık / Elektronik Zorbalık

Elektronik metinler aracılığı ile kasten ve belirli tekrarlarla gerçekleştirilen siber zorbalık, ölüm tehdidi, küfür, hakaret gibi mesajlar göndermedir.
Kişisel şifreler kullanılır.
Yüz yüze gerçekleşmez ve zorba kısa sürede çok kişiye ulaşır.
Erkekler daha çok siber zorbalık yapmaktadır ve siber zorbalığa uğramaktadır.
İnternet kullanımına bağlı olarak zorba ve kurban arasında pozitif korelasyon vardır.
Yüz yüze zorbalık ve siber zorbalık arasında pozitif korelasyon vardır.
Okul türü, sosyal durum, yaş ekonomik durum ile siber zorbalık arasında nötr korelasyon vardır.

Akran Baskısı

Bireyin bulunduğu yaş gruplarının aktivitelerinde bir şeyi yapmak için ısrar edip cesaretlendirmedir.
Okuldan kaçma, Hababam sınıfındaki Ahmet isimli öğrencinin diğer öğrencilerin her dediğini yapması, sigara içme, çetelere girme vs.
Bireyin gruptan dışlanmamak için grubun istediği davranışları yapması şeklinde görülür.
Davranış sorgulamadan kabul edilir. Akranları tarafından dışlanmak istemeyen genç bu baskılara ses çıkarmaz çünkü onaylanmak ister.
Çoğu zaman dolaylı baskı görülür.
Dolaylı baskı sonucunda risk alma ve suçu kabul etme davranışı görülür.

Risk Alma Davranışı

Olumsuz risk alma davranışı, bireyin sağlığını tehlikeye atan ve yaşamsal tehlike yaratan davranışları yapmaktır.
Tehlike oranı yüksek olan davranış tercih edilir.
Sigara, alkol, uyuşturucu, okuldan kaçma, kopya, başarı düşüklüğü, hırsızlık, çetelere katılma vs.

NOT: Akran baskısı ile risk alma arasında pozitif korelasyon vardır.

NOT: Akran baskısı ile akademik başarı arasında negatif korelasyon vardır.

NOT: Erkekler kızlardan daha fazla risk alırlar.

Akran Baskısına Maruz Kalma Nedenleri